mektub_266.htm

266 İKİY�ZALTMIŞALTINCI MEKT�B

İkiy�zaltmışaltıncı mekt�bu, �st�dı Muhammed B�k�-billah hazretlerinin iki oğlu, h�ce Ubeyd�llah ve h�ce Abd�llaha yazmıştır. İlh�m ve fir�set yolu ile, mub�rek kalbine doğan, (İlm-i kel�m) ak�de y�ni �tikatından bazısını bildirmektedir. Kitaplardan alarak ve akıl ve d�ş�nce ile bularak yazmadığı h�lde hepsi, Ehl-i s�nnet vel-cemaat �limlerinin s�zlerine uygundur. Allah� te�l�, �mr sarf ederek, istir�hatlerini fed� ederek, durmadan �alışan o �limleri, en �st�n iyiliklerle m�k�fatlandırsın!

İm�m-ı Rabb�n� m�ceddid-i elf-i s�n� şeyh Ahmed-i F�r�k� Serhend�, daha ilim deryasına yeni daldığı sıralarda hazret-i Peygamberi r�'y�da g�r�p, kendisine buyurmuştu ki: (Sen kel�m ilminde m�ctehid olacaksın). Bu r�'y�sını hocasına anlatmıştı. O g�nden beri, ilm-i kel�mın her mes'elesinde ayrı ictih�dı ve g�r�şleri vardır. Fakat, mes'elelerin �oğunda (M�t�r�diyye) imamımız ile ber�berdir. Eski Yunan felesoflarının, isl�miyete uymıyan s�zlerini red edip, yanıldıklarını isb�t etmekte ve tesavvuf b�y�klerini tanıyamıyarak ve s�zlerini anlıyamıyarak, yoldan �ıkan, sapıtan ve kendilerini din adamı sanıp, herkesi de yoldan �ıkartan, c�hil ve ahmakların y�z karalarını meydana �ıkarmaktadır. Bu mekt�bda ayrıca namaza �id birka� fıkh mes'elesini de bildirmekte ve tesavvufun kıymetini ve y�ksekliğini ve bu yoldan y�kselmiş olan b�y�klerin isl�miyete sımsıkı sarılmış olup, bunları tanımıyan zevallıların iftir�larının ��r�kl�ğ�n� [ve m�sik� dinlememeği ve dans ve oyun yerlerine gitmemeği] ve daha birka� şeyi bildirmektedir:

Allah� te�l�ya hamd olsun. B�t�n d��lar ve iyilikler, Onun Peygamberi ve sevgilisi ve b�t�n insanların her bakımdan en g�zeli ve en �st�n� olan Muhammed Mustaf�ya ve Onu sevenlerin ve izinde gidenlerin hepsine olsun! Allah� te�l�, siz y�ksek hocamın kıymetli yavrularını da, saadet-i ebediyyeye kavuştursun!

Y�ksek �st�dımın, beni d�nya ve �hıret n�metlerine kavuşturan kıymetli hocamın sevgili yavruları! Biliniz ki, herşeye muhta� olan bu zevallı kardeşiniz, tepeden tırnağa kadar, o y�ksek babanızın sadakaları ve ihs�nları i�inde y�z�yorum. İnsanlığın elifb�sını ondan �ğrendim. Y�kseklikleri haber veren kelimeleri ondan okudum. Herkesin, senelerce �alışarak kazanabildiği dereceler, onun huzurunda, terbiyesi altında, az zamanda elime ge�di. İnsanlara meziyyet, �st�nl�k veren b�t�n kıymetler, ona hizmetimin ikr�miyesi olarak �zerime serpildi. Hi�bir işe yaramıyan ve insanlıktan haberi olmıyan bu zevallı, onun n�rlu bakışları altında, ikibu�uk ay i�inde olgunlaşarak, b�y�klerin yoluna katıldı. Onların Allah� te�l�ya olan yak�nliklerine kavuştu. B�yle az bir zamanda, tesavvufu tadmış olanların, tecell�ler, zuh�rlar, n�rlar, h�ller ve keyfiyyetler diye anlatmak istedikleri gizli kazan�lar, babanızın parlak kalbindeki deryanın damlaları olarak, �n�me sa�ıldı. Bunlardan hangi birini anlatayım. Onun, lutf ederek, acıyarak mub�rek g�nl�n� bu fakire �evirmesi ile, tesavvufcuların tevh�d [bir bilmek], kurb [yakınlık], m�ıyyet [ber�berlik], ih�ta [her tarafı kaplamak], serey�n [her zerrede bulunmak] gibi s�zlerle, anlatmak istedikleri marifetlerden, ince bilgilerden ele ge�miyen, hemen hemen birisi kalmadı. Bunların i�lerinden, �zlerinden bildirilmedik bırakılmadı. Vahdet-i v�c�d dedikleri, herşeyde Allah� te�l�nın kem�l�tını g�rmek ve vahdette kesreti bulmak, bu ince bilgilerin başlangıcıdır. İsl�m b�y�klerinin eriştiği, tanıdığı bilgileri, kelime kadrosu ile anlatmaya kalkışmak, c�hillik ve ahmaklık olur. Bunların kavuştukları, yetiştikleri dereceler �ok y�ksektir. Anladıkları, edindikleri bilgiler ve zevkler �ok incedir. Her bilgi satanın, b�y�k ve �nder sanılanların yetişeceği, yanaşacağı yer değildir.

O �ok y�ksek babanızın, bu zevallıya olan n�metlerine, ihs�nlarına karşı, �l�nciye kadar, başımı kapınız hizmet�ilerinin ayaklarına s�rsem, size karşı birşey yapmış olamam. Hangi kusurumu bildireyim? Mahc�biyyetimden, y�z�m�n karasından hangisini meydana �ıkarayım? Allah� te�l�, H�s�medd�n Ahmedden r�zı olsun ki, sizlere karşı olan vaz�femizi, borcumuzu �zerine alarak, kapınıza kul olmakla, hizmetinizde �alışmakla şereflenmekte, b�ylece rahat nefes almamıza sebeb olmaktadır. F�ris� beyt tercemesi:

V�c�d�m�n her zerresi dile gelse de;

Ş�kr�n�n binde birini yapamam yine!

[Asrların yetiştiremiyeceği, insan g�c�n�n �l�emiyeceği] o kıymetler haz�nesinin, kapısının eşiğini �pmekle �� defa şereflenmiştim. ��nc�s�nde buyurdu ki: (Zayıf d�şt�m. Yaşamak �mm�dim azaldı. Benden sonra, �ocuklarımı g�zet!). Sizleri getirdiler. O zaman daha k��k idiniz. Kucakta taşınıyordunuz. Size tevecc�h etmemi, emr buyurdular. Emrlerine uyarak, y�ksek huzurlarında, �zerinize o kadar tevecc�h olundu ki, te's�ri g�r�n�verdi. Sonra, (Bunların annelerine de, uzaktan tevecc�h et!) buyurdular. Yanımızda olmadığı h�lde, onlara da tevecc�h olunmuştu. Emrleri ile ve huzurlarında olduğu i�in, o tevecc�hlerin �ok faydalar sağlıyacağını �mm�d ediyorum.

Babanızın, herh�lde yapılması l�zım gelen emrlerini ve herne beh�sına olursa olsun yerine getirilmesi gereken vasıyyetlerini unutacağımı veya dalgınlığıma geleceğini sanmayınız! Buna imk�n olur mu? Ufak bir işaretinizi bekliyorum. Şimdilik, birka� satır nasihat yazıyorum. C�n kulağı ile dinleyiniz! Cen�b-ı Hak, ikinizi de, saadet-i ebediyyeye kavuştursun!

Her m�sl�manın, �nce �tikatını d�zeltmesi, y�ni Ehl-i s�nnet vel-cemaat �limlerinin bildirdikleri gibi, inanması l�zımdır. Durmadan, yılmadan �alışan o �limlere, Allah� te�l�, bol bol m�k�fat versin! Cehennemin ebed� az�bından kurtulan, yalnız bunlar ve bunların izinde gidenlerdir. Bunların bildirdiği �tikatlardan unutulmakta olanları anlatacağım:

[�manın şartı altıdır: Birincisi, Allah� te�l�ya inanmaktır]. Allah� te�l�, kendi Z�tı ile vardır. Ondan başka herşey, Onun var etmesi ile, var olmuştur. Kendisi ve sıfatları ve işleri yeg�nedir, birdir. [Y�ni, hi�birşey, hi�bir bakımdan, Allah� te�l�ya benzemez.] Varlıkta, şer�ki, ortağı olmadığı gibi, hi�bir bakımdan benzeri yoktur. Benzerlik yalnız ismde ve kelimelerdedir. Onun sıfatları da, işleri de, kendi gibi, akıl ile anlaşılmaz ve anlatılamaz ve insanların sıfatlarına, işlerine, hi� benzemez ve uymaz. [Onun sekiz sıfatı vardır. Bunlara, (Sıfat-ı s�b�tiyye) denir.] Bunlardan biri, ilim sıfatıdır, y�ni Allah� te�l� bilicidir. Bu sıfatı da, kendi gibi kad�mdir. Y�ni sonradan olma değildir. Hep vardı ve bas�t, [y�ni bir h�ldedir. Hi� değişmez, b�l�nmez ve �oğalmaz]. Bildiği şeyler değişmekte, her değişmeyi bilmektedir. Fakat, ilminde ve ilminin bu şeylere bağlanmasında, bir değişiklik olmaz. [Ge�mişteki sonsuzdan gelecekteki sonsuza kadar, y�ni ezelden ebede kadar herşeyi, her değişmeği, yalnız bir biliş ile bilmektedir. Y�ni, bu sonsuz zamanlarda olan herşeyi], birbirine benzeyen ve benzemiyen h�lleri ile, hem b�y�klerini, hem de ufak zerrelerini, herbirini kendi zamanında olarak bir anda bilmektedir. Mesel�, bir kimsenin hem varlığını, hem yokluğunu, hem doğmadan evvelki h�llerini, �ocukluğunu, gen�liğini, ihtiy�rlığını, diri olmasını ve �l� olmasını, ayakta, oturmakta, dayanmakta, yatmakta, g�lmekte, ağlamakta, neşe ve lezzette, derd ve kederde, izzet ve kıymette, zillet ve aşağılıkta, mez�rda, kıy�mette ve mahşer yerinde ve mesel� Cennette n�metler i�inde olduğunu, hep bir �nda ve bir h�lde bilmektedir. Ne ilminde, ne de ilminin bu şeylere bağlanmasında bir değişiklik olmaz. Değişiklik olsa, zamanın da, değişmesi olur. H�lbuki orada, ezelden ebede kadar, par�alanamıyan bir �n vardır. Daha doğrusu, Allah� te�l�, zamanlı değildir. �ncelik ve sonralık yoktur. İlmi herşeye yetişir dersek, herşeyi bir bilmekle ve ilmin bunlara bir bağlanması ile biliyor. Bu bir bilgi ve bir bağlantı da, aklın eremiyeceği bir bağlanmaktır. Bunu akla anlatabilmek i�in, şu mis�li uygun buluyorum: İnsan, bir kelimenin �eşidli h�llerini, birbirine benzemiyen şekillerini bir �nda d�ş�nebilir. Bir kelimeyi, bir �n i�inde, hem ism, hem fi'l, hem harflerin k�mesi, hem m�d�, hem m�stakbel, hem emr, hem men, hem edatlı, hem edatsız, hem m�sbet, hem menf� bilebilir. �eşidli şeklleri bir �nda, kelimede ayrı ayrı g�r�yorum diyebilir. Bir insanın, ilminde ve hatt� g�rmesinde, ters ve �eşidli h�lleri bir araya toplaması, m�mkin olunca, Allah� te�l�nın ilminde neden m�mkin olmasın? Hem de Onun ilminde iki zıddın, bir arada bulunması g�r�n�ştedir. Yoksa, orada zıdlık yoktur. Mesel�, bir kimseyi, bir �nda, hem var, hem yok bilir. Fakat, yine o �nda onun varlığını, mesel� hicretten bin sene sonra ve birinci yokluğunu, bu varlıktan evvel, ikinci yokluğunu da mesel�, varlığından y�z sene sonra olarak bilmiştir. O h�lde, arada zıdlık yoktur. Z�r�, varlığın ve yokluğun zamanları başkadır. İşte Allah� te�l�, ayrı ayrı, başka başka, zerreleri bir �nda biliyorsa da, ilminde değişmek olmuyor. Felsefecilerin zannettiği gibi, ilim sıfatında sonradan birşey h�sıl olmuyor. ��nki birşeyin bilgisi, evvelki şeyin bilgisinden sonra h�sıl olmuyor ki, ilimde değişiklik olsun. Herşeyi bir �nda bildiğinden, ilminde değişiklik ve yenilik h�sıl olmaz. O h�lde, ilimde değişiklik olmadığını anlatmak i�in, ilim, eşyaya, �eşidli bağlantılarla bağlanmıştır demek ve bunların değiştiğini s�ylemek l�z�msuzdur. Nitekim felsefecileri susdurmak i�in, bazı b�y�klerimiz b�yle s�ylemiştir. Bu bağlantıların, eşyaya bağlanmasında değişiklik olur denirse yerinde olur.

Allah� te�l�nın sıf�t-ı s�b�tiyyesinden biri, Kel�m sıfatıdır. (Kel�m sıfatı), y�ni s�ylemesi de, bir bas�t kelimedir ki, ezelden ebede kadar, hep o bir kel�m ile s�yleyicidir. B�t�n emrler, b�t�n yasaklar, b�t�n bildirilen şeyler, b�t�n s��ller, b�t�n dilekler, hep o bir kel�mdır. G�nderdiği b�t�n kitaplar ve sayfalar, hep o bir bas�t kel�mdandır. Tevr�t ondan meydana gelmiş, Kur'an-ı kerim, ondan n�zil olmuş, inmiştir.

Allah� te�l�nın [Sıf�t-ı s�b�tiyyesinden biri, (Tekv�n) sıfatıdır. Y�ni yaratıcıdır]. B�t�n yarattıkları, yaptıkları da, bir fi'l, bir yapıştır ki, ilk yarattığından, sonsuza kadar yaratmaları, hep o bir fi'l ile var olmaktadır. (Bir g�z kırpacak zamanda herşeyi yaptık) me�lindeki �yet-i kerime, bunu g�steriyor. Hayat vermesi ve �ld�rmesi, hep o bir fi'l iledir. Yaratması ve yok etmesi de o fi'ldendir. Fi'linde de �eşidli bağlantılar yoktur. Bir te'alluk ile ilk ve sonradaki herşeyi kendi zamanlarında yaratıyor. Akıl, onun fi'lini [işini] anlıyamıyacağı gibi, fi'lin bağlanmalarına da erememektedir. Aklın oraya yolu yoktur. Ehl-i s�nnet �limlerinden, Eb�l-Hasen-i Eş'ar� bile, Allah� te�l�nın fi'lini anlıyamıyarak, tekv�n sıfatına, y�ni yaratmasına sonradan olma h�disdir, dedi. Y�ni herşeyi yapması, yaptığı zaman meydana geliyor dedi. H�lbuki, her zaman yapılan işler, ezeldeki fi'lin eserleri, meydana �ıkmalarıdır. Yoksa, fi'linin kendisi değildir. Tesavvuf b�y�klerinden, fi'llerini g�r�yoruz, y�ni Tecell�-i ef'�le kavuştuk diyenler de, b�yle yanılıyor. Herşeyde, Allah� te�l�nın fi'lini g�r�yoruz sanıyorlar. H�lbuki, o tecell�ler, g�r�nenler, fi'lin kendisi değil, eserleridir. Z�r�, Allah� te�l�, g�r�lemediği gibi, fi'li de g�r�nmez, his olunamaz, d�ş�n�lemez ve akıl ile anlaşılamaz. Onun fi'li de, b�t�n sıfatları da kad�mdir. Sonradan olma değildirler. Kendisi ile hep vardırlar. Onun fi'line (Tekv�n) denir, mahl�kat aynasına yerleşmez ve g�r�lmez. F�ris� beyt tercemesi:

Dar olan, şekil ve s�ret kabına man� nasıl sığar?

Dilenci kul�besinde sult�nın ne işi var?

Bu fakire g�re, Allah� te�l�nın kendi tecell�si olmaksızın, fi'llerinin ve sıfatlarının tecell�si olamaz. Sıfatları ve fi'lleri kendinden ayrılmaz ki, kendi tecell�si olmaksızın, tecell� edebilsinler. Onun z�tından ayrılan, fi'llerinin ve sıfatlarının zılleri, aksleri, g�r�n�şleridir. Herkes bunları anlıyamaz. Cen�b-ı Hak, dilediği kullarına bildirir. Onun ihs�nı �oktur.

Yine s�z�m�ze gelelim: Allah� te�l�, hi�birşeye hul�l etmez. Hi�bir cism i�ine işlemez. Hi�birşey Ona hul�l etmez. Fakat, Allah� te�l�, herşeyi ih�ta etmiş, kaplamıştır ve herşeye yakındır ve herşeyle ber�berdir. Fakat, bizim alıştığımız ve anladığımız ih�ta, kurb ve m�ıyyet gibi değildir. Bunlar, Ona l�yık değildir. Evliy�nın keşf ile, m�ş�hede ile anladığı, ih�ta, kurb ve m�ıyyet de, Ona l�yık değildir. Z�r�, zevallı mahl�kların hi�biri, Onu ve sıfatlarını ve fi'llerini anlıyamaz, bilemez. Anlamadan inanmak l�zımdır. F�ris� beyt tercemesi:

Anka kuşu avlanamaz, tuzağını topla!
Bu avlanmada, giren yalnız havadır tuzağa.

Y�ksek rehberimin (Mesnev�)sinden şu beyti buraya yazmak uygundur. F�ris� beyt:

Gidilecek yol uzundur pek,
Uygun olmaz kavuştum demek.

Allah� te�l�nın, herşeyi ih�ta ettiğine ve herşeye yakın olduğuna ve herşey ile ber�ber olduğuna inanırız. Fakat, bu ih�ta, kurb ve m�ıyyetin, ne demek olduğunu bilemeyiz. (İlmi ih�ta etmiştir, ilmi yak�ndir) demek, Kur'an-ı kerimin a�ık olan man�sını �evirmek demektir. Biz, b�yle man�lar vermeği doğru bulmuyoruz.

Allah� te�l�, hi�birşey ile ittih�d etmez, birleşmez. Hi�birşey de, Onunla birleşmez. Tesavvuf b�y�klerinden, ittih�d man�sı anlaşılan s�zler �ıkmış ise de, onlar, başka şey demek istemiştir. Mesel�, (Fakirlik tem�m olunca, Allah� te�l�dır) s�zleri ile, (Herşey yoktur, ancak Allah� te�l� vardır) demek istiyorlar. Yoksa, o fakir, Allah� te�l� ile birleşir, demek istemiyorlar. Bunu demek, k�firlik, zındıklık olur. Allah� te�l�, z�limlerin, k�firlerin sandığı gibi değildir. �st�dım buyurmuştu ki: Hall�c-i Mens�run, (Ben Hakkım) s�z�n�n man�sı, (Ben yokum, yalnız Allah� te�l� vardır) demektir. [İsl�miyyete uyanların b�yle s�zlerine h�sn-i zan olunur. Tevil edilir.]

Allah� te�l�nın z�tında, sıfatlarında ve fi'llerinde değişiklik olmaz. Hareketlerin, işlerin olması ile, herşeyi yaratması ile, Onun z�tında, sıfatlarında ve fi'llerinde değişiklik olmuyor. Vahdet-i v�c�d var diyenler, (Tenezz�l�t-i hams) y�ni Allah� te�l�nın, bu mevc�d�tı var etmesi, beş derecede olmuştur demeleri, Onda değişiklik yapacak man�da değildir. Bu man� ile s�yliyen k�fir olur, yoldan �ıkar. Bu b�y�kler, Allah� te�l�nın sıfatlarının zuh�runda, meydana �ıkmalarında, beş derecenin aşağıya indiğini s�yl�yor ki, z�tında ve sıfatlarında ve fi'llerinde bir değişiklik olmuyor.

Allah� te�l�, (Ganiyy-i mutlak)dır. Y�ni, hi�birşey i�in, hi�birşeye muhta� değildir. Ne kendine, ne sıfatlarına, ne de fi'llerine, hi�bir s�retle hi�birşey l�zım değildir. Varlıkta muhta� olmadıkları gibi, zuh�rda, belli olmakta da, ihtiya�ları yoktur. S�fiyyenin b�y�klerinin, (Allah� te�l�, ismlerini ve sıfatlarını izh�r i�in, bize muhta�dır) anlaşılan s�zleri, bu fakire �ok ağır geliyor. Yaratılmakla, biz kıymetlendik, şereflendik. Allah� te�l�da birşey artmadı. B�yle şeyler s�ylemek, �ok yersiz ve �irkindir. Ez-z�riy�t s�resinin, (Cinn�leri ve insanları, ancak bana ib�det etmeleri i�in yarattım) me�lindeki ellialtıncı �yeti g�steriyor ki, cinn�lerin ve insanların yaratılması, Allah� te�l�yı tanımaları i�indir ki, bunlar i�in şeref ve saadettir. Yoksa, Onun birşey kazanması i�in değildir. Hadis-i kuds�de, [y�ni Peygamberin mub�rek ağzından,] Allah� te�l�nın, (M�ruf olmak, tanınmak i�in herşeyi yarattım) buyurması, (Onların beni tanımakla şereflenmesi i�in) demektir. Yoksa, (Tanınayım ve onların tanıması ile kem�l bulayım) demek değildir. Bu man�, Allah� te�l�ya l�yık değildir.

Allah� te�l�da, noksanlık sıfatları ve mahl�kların h�ssa ve al�metleri yoktur. Madde değildir. Cism değildir. Mek�nlı değildir. [Y�ni, yer kaplayıcı değildir.] Zamanlı değildir. [Bir yerde bulunmadığı gibi, zamanı da yoktur.] Kem�l sıfatları, kusursuzluklar yalnız Ondadır. Sekiz kem�l sıfatı olduğunu bildirmiştir ki şunlardır: (Hayat), diri olmasıdır. (İlim), bilmesidir. (Kudret), g�c� yetmesidir. (İr�de), dilemesidir. (Sem'), işitmesidir. (Basar), g�rmesidir. (Kel�m), s�yleyici olmasıdır. (Tekv�n), yaratmasıdır. Bu sıfatları, kendinden ayrı olarak vardır. Varlıkları ilimde değildir. [Y�ni, nazar� ve teorik var denilmiş olmayıp], h�ricde ve hak�katte vardırlar. Kendi var olduğu gibi, bu sıfatları da ayrıca vardır. Vahdet-i v�c�de inanan S�fiyy�nun sandığı ve f�ris� beyt tercemesi:

Akıl ve d�ş�nce ile, sıfatlar başkadır.
Hak�katte ise, hepsi t�m kendisidir.

s�zleri, sıfatları ink�rdır, inanmamaktır. M�sl�manlardan, sıfatları ink�r eden Mu'tezile fırkası ile k�firlerden eski felsefeciler de, sıfatları nazar� olarak kendinden ayrı ise de, h�ricde yalnız kendi vardır diyorlar. [Y�ni, sıfatların nazar� olarak], kendinden ayrı olduğunu ink�r etmiyorlar. Mesel�, ilim sıfatının man�sı, z�tın man�sının aynıdır demiyorlar. Y�hud, kudret ve ir�det sıfatlarının man�ları, birbirinin aynıdır demiyorlar. Fakat, h�ricdeki varlıkları, aynıdır diyorlar. O h�lde, sıfatları ink�rdan kurtulmak i�in, h�ricde ayrı ayrı var olduklarına inanmak l�zımdır. Nazar� olarak ayrı bilmek fayda vermez.

Allah� te�l�, (Kad�m)dir. [Y�ni, varlığının başlangıcı yoktur. Varlığından �nce, yok değil idi, hep var idi.] (Ezel�)dir. [Y�ni, hi�bir zaman yok değil idi.] Ondan başka, hi�bir varlık kad�m, ezel� değildir. Din sahipleri, Kitap sahipleri, hep b�yle �man etmiştir ve Allah� te�l�dan başkasını kad�m, ezel� bilenlere, k�fir demişlerdir. Bunun i�indir ki, h�ccet-�l-isl�m imam-ı Muhammed Gaz�l� , İbn-i S�n�nın ve F�r�b�nin ve daha başkalarının, k�fir olduklarını s�ylemiştir. ��nki bunlar aklın, ruhun ve [maddenin ilk h�li dedikleri] hey�l�nın kad�m olduğuna inanmış ve g�klerin i�indekilerle ber�ber, kad�m olduklarını s�ylemişlerdir.

[(Ahl�k-ı al�'�) kitabında diyor ki, (İbni S�n�, (Mu'�d) kitabında kıy�mette dirilmeği ink�r eyledi. �leceğine yakın, guslabdesti alıp, vez�r iken yaptığı zulmlere tevbe ettiği s�yleniyor ise de, �tikadı bozuk olanın gusl�, namazı ve d��sı kab�l olmaz buyuruldu)].

�st�dım buyurdu ki, şeyh-i ekber Muhyidd�n-i Arab� hazretlerinin, (B�y�k insanların ruhları kad�mdir) s�z�n�n g�r�n�ş man�sına uymayıp, din sahiplerinin m�şterek �manlarına ve s�zlerine �evirmelidir.

Allah� te�l�, (K�dir-i muht�r)dır. [Y�ni dilediğini yapabilir. Tab�'at kuvvetleri gibi, elbette işi yapmaya] mecb�r değildir. Eski Yunan felsefecileri, aklları ermediğinden, kem�l, b�y�kl�k, mecb�r olmakta, herh�lde yapabilmektedir deyip, Allah� te�l�nın ihtiy�rını, y�ni se�mesini ink�r ettiler. Yapmaya mecb�rdur dediler. Bu ahmaklar, Allah� te�l�, birşeyi yaratmaya mecb�r olmuş ve sonra başka birşey yaratmamıştır dedi. Bu uydurma şeye de, akl-ı fe'�l deyip, herşeyi bu yapıyor dediler.

(Akl-ı fe'�l) dedikleri şey de, yalnız onların vehmlerinde, hay�llerinde olan birşeydir. Bunların bozuk inanışlarına g�re, Allah� te�l� hi�birşey yapmıyor. İnsan sıkışınca, bunalınca, Akl-ı fe'�le yalvarır. Allah� te�l�dan birşey istemez. ��nki Allah� te�l�nın d�nyada olup bitenlerle hi� ilgisi yoktur. Herşeyi yapan, yaratan Akl-ı fe'�ldir derler. Hatt� Akl-ı fe'�le de yalvarmazlar. ��nki onu, kendilerinden bel�ları gidermekte ir�de ve ihtiy�r sahibi bilmezler. Bu nasipsizler, ahmaklıkta, sersemlikte, sapık fırkaların hepsinden daha aşağıdırlar. K�firler, her işlerinde Allah� te�l�ya sığınıyor. Bel�ların giderilmesini ondan istiyorlar. Bu al�aklar ise, b�yle değildir. Bu nasipsizlerde iki şey, sapık ve ahmak fırkaların hepsinden daha �oktur. Bunlardan biri, Allah� te�l�nın g�nderdiği haberlere inanmıyorlar. Peygamberlerin bildirdiklerine inat ve d�şmanlık ediyorlar. İkincisi, bozuk �n fikrler ileri s�r�yor. Aslsız, ��r�k del�ller, ş�hitler g�stererek, boş, sapık d�ş�ncelerini isb�ta kalkışıyorlar. Bozuk d�ş�ncelerini isb�t i�in �yle yanılıyorlar ki, hi�bir al�ak b�yle yanlış, ��r�k şey yapmamıştır. D�nyada olan her işi, durmadan giden, d�nen g�klerin ve yıldızların değişmeleri ve vaziyetleri yapıyor diyorlar. G�kleri yaratanı ve yıldızları �c�d edeni ve hepsini hareket ettireni ve aralarında niz�m kuranı g�rm�yorlar. Bunu birşeye karışmaz sanıyorlar. Ne kadar ahmaktırlar! Ne kadar al�aktırlar! Bunları akllı bilen, s�zlerine inanan ise, bunlardan daha al�aktır. Onların akla dayanan, d�zg�n ilimlerinden biri geometri [Hendese]dir ki, ne d�nya saadetine, ne de ebed� kurtuluşa Faydası yoktur. Bir ��genin, �� i� a�ısının toplamı, iki dik a�ıya m�s�v�dir demek ve bunu isb�tlamak, insanlığa ne kazandırır. [Fen bilgileri, modern makinalar ve elektronik �letler ve yeni bulunan herşey, Allahın Peygamberine uyarak kalbleri temizlenmiş, ahl�kı g�zelleşmiş �manlı kimseler tarafından yapılmadıkca ve kullanılmadıkca faydalı olamazlar. İnsan haklarını, rahatı, huzuru sağlıyamazlar. Harbin ve sef�letin ortadan kalkmasına yaramazlar. Zulme, işkenceye v�sıta olurlar.]

[İm�m-ı Gaz�l� , kendilerini akllı, ilim adamı ve hi� yanılmaz sanan dinsizleri ��e ayırmıştır. Birincisi Dehriyy�n ve madd�ciler olup, bunlar eski Yunan felesoflarından asrlarca evvel vardı. Bug�n de, fen adamı ge�inen bazı ahmaklar, bu kısmdadır. Bunlar, Allah� te�l�nın varlığına inanmayıp �lem, b�yle kendiliğinden gelmiş ve b�yle gidecektir. Canlılar da b�yle birbirlerinden �reyip, sonsuz olarak s�recektir diyor. İkinci kısm, t�bi�yyeciler olup, canlılarda ve cansızlardaki akllara hayret veren, intiz�mı ve incelikleri g�rerek, Allah� te�l�nın varlığını s�ylemeğe mecb�r kalmışlarsa da, tekrar dirilmeği, �hıreti, Cenneti ve Cehennemi ink�r etmişlerdir. ��nc� kısm, sonra gelen eski Yunan felesofları ve bu arada Sokrat ile talebesi Efl�tun ve onun da talebesi Aristonun felsefeleridir. Bunlar, dehr�leri ve tab�'iyyecileri red ederek, aldandıklarını ve al�aklıklarını bildirmek i�in, başkalarının s�zlerine h�cet kalmıyacak kadar şeyler s�yledi. Fakat bunlar da, k�f�rden kurtulamamıştır. Bu �� kısm da ve bunların yolunda gidenler de, hep k�firdir. Bazı saf kimselerin bunları, din adamı sanması ve hatt� Peygamberlik derecesine y�kseltmeleri, bu yolda hadis bile uydurdukları hayretle işitilmektedir. K�firler, herşey s�yleyebilir. Fakat, m�sl�man g�r�nenlerin, �man ve k�fr� ayırd edememesi, acınacak bir h�ldir].

Bu dinsizlerin �� kısmı da [ve bug�n kendilerine ilim adamı denilen ve yeni felsefenin ve sosyolojinin kurucuları diye medh edilen, h�lbuki din bilgisi olarak, yahudilerin ve papasların İnc�li değiştirmeleri ile meydana �ıkmış hıristiyanlık ile, isl�m d�şmanlarının yazdığı birka� uydurma kitaptan başka serm�yeleri olmıyan Luther Martin, Calvin [Kalven], Voltaire [Volter], Aguste Conte [Ogus Kont], Karl Marx ve D�rkheim ]D�rkheyim] gibi r�nesans, inkil�b �nderleri] ahmaklıkta ve zevallılıkta, herkesden ileri gitmiş, k�firlerin her sınıfını arkada bırakmışlardır. Bunların hepsi, hem dinlere inanmıyor ve Peygamberlere inat ve d�şmanlık ediyor, hem de �ile, cem'ıyyet ve din hakkında uydurdukları s�zleri ile, birbirlerini ve herkesi kandırmak i�in, ��r�k del�ller ve ş�hitler buluyorlar. O kadar yanlış, o kadar g�l�n� şeyler s�yl�yorlar ki, hi�bir c�hilin, hi�bir ahmağın bu kadar aşağılığı g�r�lmemiştir. Bunlar, ne kadar aklsız, ne kadar zevallıdır. Bunları akllı, fikrli sananlar da, bunlardan daha zevallı ve daha bedbahttır. Bir�ok kıymetli bilgileri, Peygamberlerin kitaplarından �almışlar ve aralarına, başka şeyler de katmışlardır.

Bunları imam-ı Gaz�l� , (El m�nkız� aniddal�l) kitabında, uzun uzadıya anlatmaktadır. Din sahipleri, Peygamberlerin izinde gidenler, birşeyin doğruluğunu isb�t ederken yanılırsa, zararı ve tehlikesi olmaz. Z�r� bunlar, b�t�n ilimlerinde ve işlerinde, onlara uyup, s�zlerini isb�t ediyor. Bunların Peygamberlere uyması, doğruluklarını bildirmeğe yetişir. O zevallılar ise, Peygamberlere uymaya, gericilik deyip, s�zlerini akla uygun getirmeğe �alışıyor. Aklın eremediği şeylerde, ş�bhesiz yanılıyorlar. Allah� te�l�nın Peygamberi olan �s� aleyhissel�mın s�zlerini, bunların en b�y�ğ� tanınan Efl�tun işitince, (Biz temiz, olgun, ilerici insanlarız, bize, doğru yol g�sterecek kimseye ihtiyacımız yoktur) dedi. �l�leri diriltiyor, k�rlerin g�zlerini a�arak, abraş denilen hastaları iyi ederek kurtarıyor. Y�ni, kendi fenlerinin, tecribelerinin yapamadığı şeyleri yapıyor, diye işittiği bir kimseyi, gidip g�rmesi, h�lini incelemesi l�zım iken, g�rmeden, anlamadan, b�yle cev�b verdi. Bu s�zleri �ok ahmak olduğunu g�stermektedir.

[Avrupa kitaplarında ve tercemelerinde, Efl�tunun m�l�ddan, y�ni �s� aleyhissel�mın d�nyayı teşr�flerinden, [384] sene �nce �ld�ğ� yazılıdır. Kendisi meşh�r olduğundan, �l�m zamanına inanılırsa da, �s�'ya, ancak oniki hav�r� inanıp, �sev�ler az ve asrlarca gizli yaşadıklarından, m�l�d, y�ni noel gecesi doğru anlaşılamamıştır. M�l�dın, birinci k�n�n [aralık] yirmibeşinde veya ikinci k�n�n [ocak] altıncı veya başka g�n olduğu sanıldığı gibi, bug�nk� m�l�d� senenin bir veya d�rt sene az olduğu, �eşidli dillerdeki kitaplarda yazılıdır. O h�lde, m�l�d� sene, m�sl�manların senesi olan, hicr� sene gibi, doğru ve kat'� olmayıp, g�n� de, senesi de ş�bheli ve yanlıştır. İm�m-ı Rabb�n�nin buyurduğuna g�re, ��y�z seneden fazla olarak, noksandır ve �s� ile Muhammed arasındaki zaman, bin seneden az değildir. (Mev�hib-i led�nniyye) ikinci cild, ��nc� faslda diyor ki, (İbni As�kirin Ş�'b�den haber verdiğine g�re, �s� aleyhissel�m ile Muhammed aleyhissel�m arasında dokuzy�zaltmış�� [963] sene fark vardır.) Muhammed aleyhissel�m, hicret ederken, tarih�ilere g�re, şimdi kullanılan m�l�d� senenin 622. ci senesinde Safer ayının son perşembe g�n� akşama yakın Sevr dağında mağaraya girdi. Pazartesi gecesi mağaradan �ıkıp, efrenc� Eyl�l ayının yirminci, r�m� Eyl�l�n yedinci pazartesi g�n� Med�ne şehrinin Kub� dış mahallesine ayak basdı. Bug�n, m�sl�manların (Hicr� şems�) sene başı oldu. Acemlerin şems� senesi, bundan altı ay �nce, y�ni Martın yirminci g�n� olan Mec�s� bayramında başlamaktadır. O g�n Reb�'ul-evvel ayının sekizinci g�n� idi. O senenin Muharrem ayının ibtid�sı, (Hicr� kamer�) sene başı kab�l edildi. Bu kamer� sene başı, Mayıs ayının onaltıncı cuma g�n� idi. Kub�da d�rt gece kalıp, cuma g�n� �ıktı. O g�n Med�neye girdi. Herhangi bir m�l�d� sene başının rastladığı hicr� şems� sene, bu m�l�d� seneden 622 noksandır. Herhangi bir hicr� şems� sene başının rastladığı m�l�d� sene, bu şems� seneden 621 fazladır.]

Oğlum Muhammed M�sum bug�nlerde (Şerh-i mev�kıf) kitabını tem�mladı. Derslerinde bu akllı denilenlerin, hat�larını ve kabahatlerini iyice anladı ve �ok şey �ğrendi. Cen�b-ı Hakka ş�krler olsun ki, bizleri aklın dar �er�evesi i�inde bırakmayıp, doğru yola �ıkardı. Eğer Peygamberleri ile doğru yolu g�stermeseydi, biz de o zevallılar gibi aklın ermediği şeylerde, zannettiklerimize inanacak ve hel�k olacaktık.

[İm�m-ı Muhammed Gaz�l�, imam-ı Ahmed Rabb�n� ve daha bir�ok isl�m b�y�kleri, eski Yunan felsefesini inceleyip, didik didik etmiş ve o felsefecilerin ne kadar c�hil, ahmak ve k�fir olduklarını bildirmişlerdir. M�sl�manların, b�yle k�firleri beğenmemelerini, onlara aldanmamalarını, bir�ok kitaplarında yazmışlardır.

O h�lde k�firlerin, (İsl�m �limleri, tesavvuf adamları, eski Yunan felesoflarının, Batlemyus mektebinin te's�ri altında kalmış) demeleri tem�men yanlıştır. İsl�m �limlerini, onların talebesi ve takl�dcisi şekline sokarak, bunları k��ltmek i�in yapılan, iftir�lardır. H�lbuki isl�m �limleri, eski Yunan ve Roma felsefelerini ��r�terek, yere sermiş, onların huk�k, ahl�k ve tıb �zerindeki s�zlerinden doğru olanların, eski Peygamberlerin kitaplarından �alma olduklarını bildirmişlerdir. S�fiyye-i aliyyenin, tesavvufa �id s�zleri, c�hillerin sandıkları gibi, kitaptan okumakla, başkalarından �ğrenmekle ve takl�d ile değil, keşf ile y�ni mub�rek kalblerine, temiz ruhlarına akıp gelmekle anladıkları marifetlerdir.

Eski Yunan felsefecileri, herşeyi akıl ile anlamaya, akla uydurmaya kalkışan ve yalnız aklın beğendiğine inanan kimselerdir. Bunlar, aklın erebileceği şeylerde doğruyu bulabilirler ise de, aklın kavrıyamadığı, erişemediği bir�ok şeylerde yanılıyor, aldanıyorlar. Nitekim, sonra gelenleri, �ncekilerinin yanlışlarını �ıkarmakta, birbirlerini beğenmemektedirler. İsl�m �limleri ise, zamanlarına kadar olan fen bilgilerini okuyarak ve isl�miyetin g�sterdiği yolda, kalblerini ve nefslerini temizliyerek, aklın erişemediği bilgilerde de doğruyu bulmuşlar, hak�kate varmışlardır. İsl�m �limlerine felesof demek, bunları k��ltmek olur. Eski Yunan felsefecileri, yanılıcı olan aklın es�ri, mahk�mu kimselerdir. Bunlar tecribe etmeyip, akıl ile s�ylediklerinde ve deneyleri a�ıklarken vehmlerine kapıldıkları zamanlarda aldanıyor, zararlı oluyorlar. Bunun i�in ve aklın �st�ne �ıkamadıkları i�in, bunlar isl�m �limi gibi y�ksek olamaz.

Aklı olmıyan delidir. Aklını kullanmıyan sef�hdir. Akla uygun iş yapmamak sef�hettir. Aklı az olan da ahmaktır. Yalnız akla uyup, yalnız ona g�venip, aklın ermediği şeylerde yanılan kimse, eski kafalı felsefecidir. Aklın erdiği şeylerde, ona g�venen, aklın ermediği, yanıldığı yerlerde, Kur'an-ı kerimin ışığı altında akla doğruyu g�steren y�ksek insanlar da isl�m �limleridir. O h�lde isl�miyette felsefe yoktur, isl�m felsefesi, isl�m felesofu yoktur. Felsefenin �st�nde olan isl�m ilimleri ve felsefecilerin �st�nde olan isl�m �limleri vardır].

Muhyidd�n-i Arab�nin kitaplarından da Allah� te�l�nın, tab�'at kuvvetleri gibi, herşeyi ir�desiz yaptığı man�sı anlaşılıyor. Allah� te�l�nın kudretini anlatırken, eski Yunan felsefecilerine uyduğu seziliyor. (İsterse yapmaz) demiyor da, (Yapması l�zımdır) diyor. B�y�klerimizin beğendiği, b�y�k bildiği Muhyidd�n-i Arab�nin bir�ok s�zlerinin, Ehl-i s�nnetin doğru s�zlerine uymaması, yanlış olması ne kadar şaşılacak şeydir. Hat�ları, keşfinde, kalbe doğan bilgilerde olduğu i�in, belki kabahat sayılmaz. İctih�ddaki hat�lar gibi birşey s�ylenemez. Onun b�y�k olduğunu ve hat�larının kusur sayılamıyacağını, yalnız bu fakir s�yliyorum. Onu b�y�k bilir ve severim. Ehl-i s�nnet �limlerinin s�zlerine uymıyan yazılarını yanlış ve zararlı bilirim. S�fiyy�ndan bir kısmı, onu beğenmiyor ve �irkin şeyler s�yl�yor. B�t�n ilimlerini yanlış ve bozuk biliyorlar. Bir kısmı da ona uyarak, b�t�n ilimlerini, yazılarını olduğu gibi alıyor. Hepsini doğru biliyor ve doğruluklarını isb�t etmeğe kalkışıyor. Bu iki kısm da yanılıyor, adaletten ayrılıyor. Bir kısmı haddi aşıyor. Birisi de, b�sb�t�n mahrum kalıyor. Evliy�nın b�y�klerinden olan Muhyidd�n-i Arab� keşflerindeki hat�sından dolayı, b�sb�t�n red olunabilir mi? Fakat, Ehl-i s�nnetin doğru s�zlerine uymıyan, hat�lı bilgilerine uyulur mu ve herşeyi de kab�l olunur mu? Burada doğru yol, cen�b-ı Hakkın bize ihs�n ettiği, iki tarafa sapmıyan orta yoldur. [İm�m-ı S�y�t� hazretleri (Tenb�h-ul-gab�) kitabında Muhyidd�n-i Arab� hazretlerinin b�y�kl�ğ�n� vesikalarla isb�t etmektedir. Eb�ss�'�d efendi fetv�larında da ona dil uzatılamıyacağı yazılıdır. Vahdet-i v�c�d bilgisinde, s�fiyyenin �oğunun, Muhyidd�n-i Arab� ile ber�ber olduğu meydandadır. Kendisi burada da, hus�s� bir yol tutmuş ise de, s�z�n esasında ortaktırlar. Bu bilgileri de g�r�n�şte, Ehl-i s�nnet �tikatına uymuyor ise de, uydurulması kolaydır ve ikisini birleştirmek m�mkindir. Bu fakir, cen�b-ı Hakkın yardımı ile, �st�dımın (R�b�iyy�t)ını a�ıklarken, bu bilgileri, Ehl-i s�nnetin �tikadı ile birleştirdim. Aradaki farkın, yalnız s�zde ve kelimelerde olduğunu g�stererek, her iki tarafın ş�bhe ettikleri yerleri �yle bir aydınlattım ki, okuyanların hi� ş�bhesi kalmaz. G�r�nce anlaşılır.

Ey m�sl�man! İyi bil ki, g�rd�ğ�n, işittiğin her şey, meydana gelen herşey, madde ve cism, bunların h�ssaları, akllar, fikrler, d�ş�nceler, g�kler, yıldızlar, elementler ve bileşik cismler yok idi. Hepsi, Allah� te�l�nın istemesi ve yaratması ile var oldu. Onun yaratması ile yoktan var oldukları gibi, varlıkta kalabilmeleri, yok olmamaları i�in de her �n, Onun istemesine ve kuvvetine muhta�dırlar. [İnsanların maddeleri birleştirmesi,] Sebeblerin ve şartların değişmesi ile [yeni yeni cismlerin teşekk�l etmesi] Allah� te�l�nın fi'lini, yapmasını perdeliyor, bizden �rt�yor. Kuvvetinin, kudretinin meydana �ıkması i�in, yapması ve yaratması i�in, sebebleri, v�sıtaları araya koymuştur.Aklı olan, uyanık olan, kalb g�zlerini, Peygamberlere uyarak, s�rmelemiş, cil�lamış olan kimse, bu sebeblerin de, v�sıtaların da, Allah� te�l� tarafından yaratıldığını ve her �n Onun kuvvetine muhta� olduklarını, Onun ile var olup, Onun ile varlıkta kalabildiklerini, yoksa hepsinin c�nsız, te's�rsiz, hareketsiz ve kuvvetsiz olduklarını ve kendileri gibi olan, başkalarına te's�r edemiyeceklerini ve kendileri gibi olan, başka şeyleri yapamıyacaklarını d�ş�n�r. Bu sebeblerin ve v�sıtaların altında, arkasında, bunları yaratan ve bunlara te's�r ve kuvvet, enerji veren bir kudret sahibinin bulunduğunu anlar. Aklı olan kimse, c�nsız bir cismin hareket ettiğini g�r�nce, bunu hareket ettiren bir kuvvetin varlığını anlar. Durmakta olan bir cismin, kendiliğinden hareket edemiyeceğini ve ancak dışardan bir kuvvetin bunu harekete getireceğini bilir. Demek ki, c�nsız bir cismin, hareket etmesi, bunu harekete getiren bir f�ilin, bir kuvvetin varlığını akıl sahiplerinden gizlemiyor. Hareket eden cismin c�nsız olması, bir f�ilin, bir kuvvet sahibinin mevcut olduğunu, akıl sahiplerine haber veriyor. B�t�n sebebler, v�sıtalar da b�ylece, Allah� te�l�nın varlığını, kudretini akıl sahiplerine il�n ediyor, bildiriyor. Fakat eblehler, ahmaklar, cismin hareketini g�r�nce, kendiliğinden hareket ediyor sanarak, kuvvet sahibini, f�ili g�remeyip anlıyamıyor. Aklları olmadığından, hareket eden c�nsız cismi, kuvvet sahibi zannediyor. Bunu hareket ettiren kuvveti, f�ili ink�r ediyor, k�fir oluyorlar. Allah� te�l�nın herşeyi sebeblerle, v�sıta ile yapması, yaratması, ahmakların, aklsızların ink�rına, k�fr�ne sebeb oluyor. Akıl ve vicd�n sahiplerine de hid�yet, kurtuluş yolunu g�steriyor. Sebebleri, v�sıtaları g�rerek, Allah� te�l�nın varlığını, birliğini, kudretini anlamak, ancak Peygamberlerin irş�dı ile, uyandırması ile olmaktadır. İnsan aklı bunu, kendiliğinden anlıyamıyor. Bazı kimseler, arada sebebler bulunmaması, herşeyin sebebsiz yaratılması, b�y�kl�ğe daha uygun olur sanıyor. Sebeblerde te's�r yoktur, sebebler karışmadan herşey doğrudan doğruya, Allah� te�l�nın yaratması ile var oluyor diyorlar. Bunlar anlamıyor ki, sebebleri aradan kaldırmak, hikmeti [y�ni Allah� te�l�nın uygun g�rd�ğ�n�], �detini bozmak demektir. Bu hikmette ise, nice faydalar vardır. Y� Rabb�! Bu varlıkta, hi�birşeyi hikmetsiz, yersiz, uygunsuz yapmadın! Peygamberlerin hepsi her işlerinde, sebeblere yapışırdı ve bununla ber�ber, işlerin yaratılmasını Allah� te�l�dan dilerdi. Mesel�, Ya'k�b �ocuklarını S�riyeden, Mısra g�nderdiği zaman, nazar değmesin diye, (Hepsi bir kapıdan girmeyip, ayrı kapılardan girmelerini) nasihat etti. Bununla ber�ber, nazar değmemesini Allah� te�l�dan dileyip, (Bu nasihati yapmakla, Allah� te�l�nın sizin i�in dilediğini değiştiremem. ��nki tedb�r, kaderi değiştiremez. Her zaman Onun dediği olur. Sizi Ona em�net ediyorum. Ona g�veniyorum. Herkes de, her işinde yalnız Ona g�venmelidir. Herkesin, zevallı bir v�sıtadan başka birşey olmadığını d�ş�nerek, yalnız Ona g�venenlerin imd�dına elbette yetişir) dedi. Allah� te�l�, bu h�li Y�s�f s�resinde, (O �lim idi. Kaza ve kaderimi biliyordu. Ona bildirmiştim. Fakat insanların �oğu, kaza ve kaderimi anlamıyor) me�lindeki altmışsekizinci �yetinde bildiriyor ve beğeniyor. [Beyt:

İnsan tedb�r alır, sebeblere yapışır, takdiri bilmez,

Allahın takdiri, kulun tedb�ri ile değişmez!]

Allah� te�l�, Peygamberimiz Muhammed aleyhissal�t� vessel�ma da sebeblere yapışmasını emr ediyor. Enf�l s�resi, Altmışd�rd�nc� �yetinde me�len, (Ey sevgili Peygamberim! Sana, Allah� te�l� ve m�minlerden, sana t�bi olanlar yetişir!) buyuruldu.

Sebeblerin te's�rine gelince, Allah� te�l�, sebeblerde b�zan te's�r, y�ni iş yapabilecek kuvvet de yaratıyor. O işi h�sıl ediyorlar. B�zan da, aynı sebeblerde, bu te's�ri yaratmıyor. O işi yapamıyorlar. Bu h�li herkes her zaman g�rmektedir. Aynı sebeblerin, aynı işi, b�zan meydana getirdiğini, b�zan da, işi yapamadığını hepimiz g�rmekteyiz. Sebeblerde, te's�r yoktur demek, tecribeleri, h�diseleri k�r� k�r�ne ink�r etmektir. Te's�rine inanmalı. Fakat, sebeblerdeki bu te's�rlerin de, kendileri gibi, Allah� te�l�nın yaratması ile, v�c�de geldiğini bilmelidir. Bu fakirin, bu mes'eledeki s�z�, işte b�yledir. Demek ki, sebeblere yapışmak, tevekk�le, [Allah� te�l�ya g�venmeğe] mani değildir. Aksini tesavvuf yolunda y�r�yen ve hen�z ilerlememiş olan s�filer s�yler. H�lbuki sebeblere yapışmak, sebebleri araya koymak, tevekk�l�n en y�ksek derecesidir. Ya'k�b , hem sebeblere yapıştı, hem de Allah� te�l�ya tevekk�l etti.

[�manın altı şartından biri de kadere, hayrın ve şerrin Allah� te�l�dan olduğuna inanmaktır]. Allah� te�l�, hayrı ve şerri, iyiyi k�t�y� ir�de eder, ister ve yaratır. İyilerin de, k�t�lerin de h�lıkı, yaratanı Odur. Fakat, iyiliklerden r�zıdır. Şerlerden r�zı değildir. Y�ni beğenmez. İr�de başkadır, rıza başkadır. Aralarındaki farkı, yalnız Ehl-i s�nnet �limleri g�rebilmiştir. Diğer yetmişiki fırka, bu farkı anlıyamıyarak, hepsi dal�lette kaldı, yollarını şaşırdı. Mesel�, Mu'tezile fırkası, herkesi, kendi işinin h�lıkı zannetti ve filanca kimse, filan işi yarattı dedi ve insanlar, �manlarını ve k�f�rlerini kendileri yaratıyor dedi. [Bunlar, bu yanlış inanışı, �yet-i kerime ve hadis-i şeriflerden �ıkardıkları i�in k�fir olmuyor ise de, doğrusunu kab�l etmedikleri i�in, bir m�ddet Cehennemde yanacaklardır. Fakat �yetten, hadisden, dinden, �mandan haberi olmıyanların, devlet ve saltanat sahiplerine yaltaklanmak, tevecc�h kazanmak i�in, yarattın demeleri k�f�r olur. Allah� te�l�dan başkasına yarattı demek �ok tehlikelidir. Yurdumuzun dışındaki alev� ismini taşıyan ş�'�ler de, g�n�hları insanlar yaratıyor. Allah, yalnız iyilik yaratır diyor. İstanbulda basılan (Esh�b-ı kir�m) ve (Hak S�z�n Ves�kaları) kitaplarında ş�'�lerin bu s�zleri yazılmış, �ok g�zel cev�b verilmiştir.]

Şeyh-i ekber Muhyidd�n-i Arab�nin ve izinde gidenlerin kitaplarından anlaşılıyor ki, (Allah� te�l�nın H�d� ismi, �manı ve ib�detleri beğendiği gibi, Mudıl ismi de, k�fr� ve g�n�hları beğenmektedir). Bu s�zleri de, Ehl-i s�nnet �limlerinin bildirdikleri doğru �tikata uymuyor ve �c�ba, ir�deyi ink�ra yaklaşıyor. G�neş, aydınlatmaktan r�zıdır demeğe benziyor.

Allah� te�l�, kullarına kuvvet, kudret, ir�de vermiştir. İstediklerini işlerler. İnsanlar, işlerini kendileri yapıyor. Allah� te�l� da yaratıyor. Allah� te�l�nın hikmeti, �deti ş�yledir ki, insan bir işi yapmak isteyince, O da, isterse o işi yaratır. Bu iş, insanın kasdı ile, ihtiy�rı ile meydana geldiği i�in, işin mes'�liyyeti, sevabı ve cez�sı, o insana oluyor. İnsanın ihtiy�rı zayıftır, azdır diyenler, Allah� te�l�nın ir�desinden az olduğunu demek istiyorlarsa, doğrudur. Yok eğer, emrleri yapacak kadar değildir diyorlarsa, yanlıştır. Allah� te�l�, insanlara, yapamıyacakları bir şeyi emr etmemiştir. Hep kolay emr etmiş, g�c şey istememiştir. Az zamandaki bir k�fre, sonsuz az�b etmeği ve az zamandaki �mana, sonsuz n�metler vermeği takdir etmiştir. Bunun sebebini anlıyamayız. Allah� te�l�nın yardımı ile, şu kadar biliyoruz ki, insanlara, g�r�n�r g�r�nmez, b�t�n n�metleri, iyilikleri veren, yerlerin, g�klerin, zerrelerin yaratanı ve noks�nsızlık, kusursuzluklar yalnız Ona mahs�s olan bir Allaha inanmamak elbette �ok şiddetli, �ok acı az�b ister ki, bu da, Cehennemde sonsuz yanmaktır. B�yle bir n�met sahibine, g�rmeden inanmak ve nefsin ve şeytanın ve din d�şmanlarının aldatmalarına kanmıyarak, Onun s�zlerine g�venmek, b�y�k m�k�f�t ister ki bu da, Cennet n�metlerinde ve lezzetlerinde sonsuz kalmaktır. Meş�yıh-i kiramdan �oğu dedi ki: (Cennete girmek, yalnız Allahın fazlı ve ihs�nı iledir. �manı, Cennete girmeğe sebeb g�stermek, kazanılan n�metim lezzeti, daha �ok olduğu i�indir). Bu fakire g�re Cennete girmek, �mana bağlıdır. Fakat �man, Allah� te�l�nın fazlıdır, ihs�nıdır. Cehenneme girmek de, k�f�rden dolayıdır. K�f�r ise, nefs-i emm�renin arzularından doğmaktadır. Nitekim Nis� s�resi yetmişdokuzuncu �yet-i kerimesinde me�len, (Her g�zel, her iyi şey, sana Allah� te�l�dan geliyor. Her �irkin, her fen� şeye de, nefsin sebeb oluyor) buyuruldu. Cennete girmeği �mana bağlamak, �manın kıymetini bildirmek i�indir. Bu da, �man olunacak şeylerin kıymeti ve ehemmiyyeti demektir. Bunun gibi, Cehenneme girmeği de k�fre bağlamak, k�fr� tahk�r i�indir ki, inanılmıyan şeylerin kıymetini bildiriyor ve onlara inanılmadığı i�in, b�yle sonsuz az�b veriliyor. Bazı meş�yıhın, başka d�rl� s�ylemelerinde bu incelik yoktur.

D�nyadan �hırete �manlı giden, Cennette Allah� te�l�yı cihetsiz ve keyfiyyetsiz ve hi�birşeye benzetmiyerek ve mis�li olmıyarak g�recektir. Buna, mislim�nların yetmiş�� fırkasından, yalnız Ehl-i s�nnet inanmıştır. Diğerleri ink�r etmiş ve cihetsiz ve keyfiyyetsiz olarak g�rmek olamaz demişlerdir. Hatt�, Muhyidd�n-i Arab�, �hırette Allah� te�l�yı g�rmek, (Tecell�-i s�r�)dir. [Y�ni, kendini değil, s�retini g�rmektir diyor.] Başka d�rl� g�rmek olmaz diyor. Birg�n �st�dım, Muhyidd�n-i Arab�nin ş�yle buyurduğunu s�yledi: (Mu'tezile fırkası, Allah� te�l�, aklın ermediği bir g�rmekle, cihetsiz, keyfiyyetsiz olarak g�r�lecek demeselerdi, başka şeylerin g�r�lmesi gibi, g�r�lecek deselerdi ve Onu g�rmeği, s�r� bir tecell� olarak bilselerdi, Onu g�rmeği ink�r etmez, g�r�lemez demezlerdi. Y�ni cihetsiz, keyfiyyetsiz olarak g�r�leceğine inanmıyorlar. S�retin tecell�sinde ise, cihet ve keyfiyyet vardır). H�lbuki Cennette Allah� te�l�yı g�rmeği, s�retin tecell�si [g�r�nmesidir] demek, Onu g�rmeği ink�r etmektir. Her ne kadar oradaki s�retin tecell�si, d�nyada eşya s�retlerinin g�r�nmesi gibi değil ise de, yine Onun kendini g�rmek değildir. Arab� şi'r tercemesi:

�man sahipleri, Cennette Allah� te�l�yı keyfiyyetsiz g�recektir.
Bu g�rmeği anlatmak, m�mkin değildir.

[�manın d�rd�nc� şartı, Peygamberlere inanmaktır]. Allah� te�l�, kullarına acıdığı i�in, Peygamberler g�nderdi. Eğer bu b�y�k insanlar g�nderilmeseydi, yolu şaşırmış olan insanlara, Onu ve sıfatlarını kim bildirirdi? Beğendiklerini, beğenmediklerinden kim ayırabilirdi? İnsan aklı, noks�n olduğu i�in, o b�y�klerin davet n�ru ile aydınlanmadık�a bunları bilemez ve ayıramaz. Anlayışımız t�m olmadığı i�in, bu b�y�klerin izinde gitmedik�e, bunları anlamakta şaşırır ve aldanırız. Evet akıl, doğruyu iğriden ayırmaya yarıyan bir �lettir. Fakat, t�m olmıyan bir �lettir. O b�y�klerin daveti ile, haber vermeleri ile tem�m olmaktadır. �hıretin az�bı, sevabı, bu davet ve haberden sonra olur.

[Akıl g�z gibidir. İsl�miyyet de ışık gibidir. Y�ni, insanın aklı, g�z� gibi zayıf yaratılmıştır. G�z�m�z karanlıkta g�remiyor. Allah� te�l�, g�rme �letimizden istif�de edebilmemiz i�in g�neşi yarattı. G�neşin ve �eşidli ışık kaynaklarının n�ru olmasaydı, g�z�m�z işe yaramaz, tehlikeli cismlerden, yerlerden ka�amaz, faydalı şeyleri bulamazdık. Evet, g�z�n� a�mıyan veya g�z� bozuk olan, g�neşten faydalanamaz Fakat, bunların g�neşe kabahat bulmaya hakları olmaz.

Aklımız da, yalnız başına M�neviyatı, faydalı, zararlı şeyleri anlıyamıyor. Allah� te�l�, aklımızdan faydalanmamız i�in, Peygamberleri, isl�miyet ışığı yarattı. Peygamberler, d�nyada ve �hırette rahat etmek yolunu bildirmeseydi, aklımız bulamaz, işe yaramazdı. Tehlikelerden, zararlardan kurtulamazdık. Evet, isl�miyete uymıyan veya aklı az olan kimseler ve milletler Peygamberlerden faydalanamaz. D�nyada ve �hırette tehlikelerden, zararlardan kurtulamaz. Fen v�sıtaları, mevkı', r�tbe, para ne kadar bol olursa olsun, Peygamberlerin g�sterdiği yolda gitmedik�e, hi�bir ferd, hi�bir insan mes'�d olamaz. Ne kadar neşeli, sevin�li g�r�nseler de, i�leri kan ağlamaktadır. D�nyada da, �hırette de rahat ve mes'�d yaşayanlar ancak, Peygamberlere uyanlardır. Şunu da bilmelidir ki, rahata, saadete kavuşmak i�in, m�sl�manım demek, m�sl�man g�r�nmek yetişmez. M�sl�manlığı iyi �ğrenmek, onu doğru anlamak ve yapmak, ona uymak l�zımdır].

S��l: �hıretteki sonsuz az�b, Peygamberlerin davetine bağlı olunca, onların g�nderilmesi, �lemlere rahmet nasıl olur?

Cev�b: Onların g�nderilmesi, Allah� te�l�nın kendini ve sıfatlarını bildirmek i�indir. Bu bilgi de, saadet-i ebediyyeye, y�ni d�nya ve �hıretin sonsuz iyiliklerine sebebdir. Allah� te�l�ya karşı, l�yık olan şeyler, uygun olmıyanlardan, bunların haber vermesi ile ayrılmıştır. Z�r�, bizim k�r ve topal olan akllarımız, yok iken var olmuş ve varlıkta kalamayıp yine yok olmaktadır. O h�lde, yokluk bulunmıyan ve ismleri ve sıfatları ve fi'lleri sonsuz var olan, ebed�, hak�k� varlığa uygun olanı anlıyabilir mi ve Ona l�yık olanı bulabilir mi? M�n�sib olmıyanları ayırd edebilip s�ylemekten sakınabilir mi? Hatt�, kendi noks�n olduğu i�in, �ok defa kem�li, noks�nsızlığı, noks�n sanır ve noks�nı, kem�l sanır. Peygamberlerin, bunları ayırd etmeleri ve bildirmeleri, bu fakire g�re, b�t�n n�metlerin, b�t�n iyiliklerin �st�ndedir. Allah� te�l�ya uygun olmıyan şeyleri [mesel� yok olmağı], Ona m�n�sib g�renlerden daha al�ak kim olabilir? B�tılı haktan, iğriyi doğrudan ayıran, ib�dete, itaate hakkı olmıyanları, ib�det edilmesi l�yık ve l�zım olan hak�k� vardan ayıran, o b�y�klerin s�zleridir. Allah� te�l�, insanları doğru yola, onların s�zleri ile �ağırıyor. Kullarını, kendisine yaklaşmak saadetine, onların aracılığı ile ulaştırıyor. Allah� te�l�nın beğendiği şeyleri �ğrenmek, onlar v�sıtası ile kolaylaşıyor. Bu g�r�nen, bilinen varlıkların yaratanı, m�liki, sahibi olan Allah� te�l�nın, mahl�klarından hangilerini, ne kadar ve nasıl kullanmaya izn verdiği ve hangilerine izn vermediği, onların bildirmesi ile anlaşılıyor. Peygamberlerin bu saydığımız ve daha bunlar gibi nice faydaları vardır. O h�lde, o b�y�klerin g�nderilmesi, elbette rahmettir, iyiliktir. Fakat, bir kimse, nefs-i emm�resine uyarak ve mel'�n şeytana kapılarak [ve dinsizlerin uydurma yazılarına aldanarak], Peygamberlere inanmaz ve onların s�zlerini bildiren, hak�k� din �limlerinin, din m�tehassıslarının kitaplarını okumaz ve emrlerini yapmaz ise, Peygamberlerin ne g�n�hı olur ve bundan dolayı, ni�in rahmet olmazlar?

S��l: Akıl, yaratıldığı şekilde iken, Allah� te�l�ya �id şeyleri anlıyacak kadar tem�m değil, kusurlu ise de, belki zamanla ilerliyerek ve temizlenerek Onun ile bizim anlıyamıyacağımız bir m�n�sebet yapamaz mı? Melek v�sıtası ile Peygamberlere haber gelmeden, bu m�n�sebetle ve kavuşmakla insanlar aklları ile, sonsuz ve hak�k� varlığa mahs�s şeyleri, doğruca Ondan alamaz mı?

Cev�b: Akıl, b�yle bir m�n�sebet elde edebilir. Fakat, akıl, d�nyada kaldık�a, bu bedene de bağlı kalır. Bu bağlılıktan kurtulamaz. Bu iğreti varlıktan al�kası kesilmez. Vehm, her zaman, aklın etr�fında, hay�l d�im� yanında bulunur. (Gadab), y�ni kızgınlık ve (Şehvet), y�ni nefsin arzuları, hep onunla ber�ber kalır. Hırs ve menfaat, onu yalnız bırakmaz. İnsanlığın, l�z�mlu al�meti olan, şaşırmak ve unutkanlık, ondan hi� ayrılmaz. Bu d�nyanın h�ssası olan, yanılmak ve iyiyi k�t� ile karıştırmak, ondan sıyrılmaz. O h�lde, akla herşeyde, nasıl inanılır? Aklın vereceği kar�rlar ve emrler, vehmin karışmasından ve hay�lin te's�rinden kurtulamaz ve unutkanlık tehlikesi ve şaşırmak ihtimalinden korunamaz. H�lbuki, bu kusurların hi�biri, meleklerde yoktur. Bu pislikler ve k�t�l�kler onlarda bulunmaz. Bunun i�in, melekler elbette yanılmaz. Meleklere itimat olunur. Meleğin getireceği haberlere vehmin karışması, unutkanlık tehlikesi ve şaşırmak ihtimali yol bulamaz. Bazı vaktler, ruh yolu ile gelen bazı bilgileri, his uzvları ile bildirmek istediğim zaman, vehm ve hay�l yolundan, doğru olmıyan, bazı başlangıcların meydana �ıktığını ve elimde olmıyarak, ruhdan gelen bilgilere karıştığını ve bunları bildirirken, aralarını ayıramadığımı duyuyorum. Bazı vakt de, bunları ayırd etmeği bildiriyorlar. İşte bundan dolayı, ruhan� bilgilere yanlışlık karışarak, hepsinden itimat kalkıyor. Ş�yle de cev�b verilir ki, aklın ilerlemesi ve temizlenmesi, ancak Allah� te�l�nın beğendiği şeyleri yapmakla, y�ni ahk�m-ı şer'ıyyeyi �ğrenip yapmakla olabilir. Bunun i�in de, Peygamberlerin s�zlerini, haberlerini �ğrenmek l�zımdır. Onlar haber vermedikce, akıl ilerliyemez ve temizlenemez. Bazı k�firlerde ve f�sıklarda g�r�len, saf� ve parlaklık al�metleri, kalbin temizliği değil, nefsin parlaklığıdır. Nefsin parlaması da, yolu şaşırtmaktan, zarar ve ziy�ndan başka birşey ele ge�irmez. Bazı k�firlerin ve f�sıkların, nefslerinin parlaklığı zamanında, bilinmiyen bazı şeyleri, haber vermelerine, (İstidr�c) denir. Y�ni, bunları derece derece, yavaş yavaş felakete, az�ba s�r�klemek i�indir. Allah� te�l�, hepimizi b�yle bel�lardan korusun. Peygamberlerin en b�y�ğ� hurmetine, bizi b�yle şeylerden korusun!

Demek ki, Peygamberlerin bildirdikleri ahk�m-ı şer'ıyye, hep rahmettir, iyiliktir. Yoksa, bu emrler ve tekl�fler, m�lhidlerin, zındıkların, [m�rtedlerin ve masonların] sandıkları ve s�yledikleri gibi, k�lfet, eziyyet ve işkence değildir ve akla aykırı değildir. Bunların sık sık s�yledikleri (kullarına zor ve yorucu şeyler emr edip de bunları yaparsanız Cennete girersiniz demek ins�f mıdır, merhamet midir? Birşey emr etmemeli idi. Herkesi, kendi başına bırakıp, istedikleri gibi yiyip i�meli, gezip eğlenmeli, yatıp kalkmalı idi. Merhamet ve iyilik b�yle olur) gibi l�fları, ne kadar al�akca ve ne kadar ahmakcadır. Bunlar, hi� de d�ş�nm�yor mu ki, iyilik edenlere, ş�kr etmek y�ni, sevindiğini bildirmek, aklın istediği bir şeydir. Ahk�m-ı şer'ıyye, b�t�n n�metleri, iyilikleri yaratan, g�nderen Allah� te�l�ya karşı, ş�kr�n nasıl yapılacağını g�stermektedir. O h�lde, ahk�m-ı şer'ıyye, tekl�f�t-ı il�hiyye, aklın istediği birşeydir. Bundan başka, d�nyanın, hayatın d�zeni, bu tekl�fleri yapmakla olur. Allah� te�l�, herkesi kendi başına bıraksaydı, k�t�l�kten, karışıklıktan başka birşey olmazdı. Allah� te�l�nın haram etmesi olmasaydı, nefsleri, keyfleri peşinde koşanlar, başkalarının mallarına, c�nlarına, ırzlarına saldırır, fen�lıklar, karışıklıklar h�sıl olur, saldıran da, karşısındakiler de, zarar g�r�r, hel�k olurlardı. [Memleketlerin mam�rluğu, insanların rahatı, y�ni medeniyyet olmaz, insanlık, canavarlık şeklini alırdı. Bug�n bile, Allah� te�l�yı ink�r eden, isl�miyeti beğenmiyen, c�hilliğin verdiği cesaret ve taşkınlıkla �ğ�nen cem'ıyyetlerin kan�nlarında, Allah� te�l�nın emrlerinden �oğunun yer almış olduğu g�ze �arpıyor. B�t�n insanların, din esaslarından uzaklaştıkca, ge�imsizlik, sef�let, işkence, sıkıntı ile kıvrandıkları g�r�l�yor. Fen �letleri, meden� v�sıtalar, akllara hayret verecek şekilde ilerlediği h�lde, d�nyadaki huzursuzluğun, insanlıktaki sıkıntının azalmadığı, arttığı g�ze �arpıyor. Allah� te�l�, insanların saadetlerine sebeb olan şeyleri emr etti. Felaketlerine sebeb olanları yasak etti. Dinli olsun, dinsiz olsun, bir kimse bilerek veya bilmiyerek, bu emr ve yasaklara uyduğu kadar, d�nyada rahat ve huzur i�inde yaşar. Faydalı il�cı kullanan herkesin derdden kurtulması gibidir. Dinsiz kimselerin ve milletlerin bir�ok işlerinde muvaffak olduklarını g�r�yoruz. Kur'an-ı kerime uygun olarak �alıştıkları i�in muvaffak oluyorlar. Fakat �hırette de, saadete kavuşabilmek i�in Kur'an-ı kerime �man ederek, niyyet ederek uymak l�zımdır.] Bekara s�resinin, (Ey akıl sahipleri, d�ş�n�n�z! K�tili �ld�r�n�z diye verdiğim emrde �l�m değil, hayat olduğunu anlarsınız!) me�lindeki, y�zyetmişdokuzuncu �yeti, bu s�z�m�z�n vesikasıdır. Beyt:

Eğer h�kimin sopası olmasaydı,
Serhoş k�fir, K�be i�ine kusardı.

Şunu da s�yliyelim ki, Allah� te�l�, herşeyin sebebsiz, şartsız m�liki, hepimizin sahibidir. B�t�n insanlar, Onun mahl�ku, kullarıdır. Kullarına verdiği her emri ve herşeyi istediği gibi kullanması, hep yerindedir ve faydalıdır. Bunda, zul�m, fesat olamaz. Memurlar, �mirlere, kullar sahiplere emrlerin, işlerin sebebini soramaz.

B�t�n insanları Cehenneme koyup, sonsuz az�b yapsaydı, kimin birşey s�ylemeğe hakkı olabilirdi? ��nki kendi yarattığı, yetiştirdiği m�lk�n� kullanıyor. Başkası yok ki, onun m�lk�ne tec�v�z olsun ve zul�m denilebilsin. H�lbuki, insanların kullandığı, �ğ�nd�kleri mallar, m�lkler, hak�katte onların değil, hepsi Onundur. Bizim bunlara el uzatmamız, karışmamız, hak�katte zul�md�r. Allah� te�l�, bu d�nyanın d�zeni i�in ve bazı faydalara yol a�ması i�in, bunları bize m�lk kılmış ise de, hak�katte hepsi Onundur. O h�lde, bizim bunları, asl sahibinin mub�h ettiği, izn verdiği kadar kullanmamız yerinde olur.

Peygamberlerin Allah� te�l� tarafından bizlere haber verdikleri herşey ve her emr doğrudur.

K�firlere ve �man ile gidenlerden �s�lere, mez�rda kabr az�bı olduğunu, Muhbir-i s�dık haber vermiştir. K�firler ve m�minler [veyahud yalnız m�minler] kabre konulunca, M�nker ve Nek�r ismindeki iki melek gelip s��l soracaklardır. Kabr, d�nya ile �hıret arasında bir k�pr�, bir ge�id olduğundan, kabr az�bı bir bakımdan d�nya az�blarına benziyor ki, sonsuz değildir. Bir bakımdan da, �hıret az�blarına benzer ki, �hıret az�bı cinsindendir. M�min s�resinin, (Sabah, akşam, ateş ile az�b olunurlar) me�lindeki kırkaltıncı �yet-i kerimesi, kabr az�bını bildiriyor. Kabrdeki n�metler de, hem d�nya, hem de �hıret rahatlıklarına benzer.

İyi bir kimse, t�lihli bir insan, kusurları, g�n�hları, lutf ve ihs�n ile afv olunan ve y�z�ne vurulmıyan kimsedir. Eğer g�n�hı y�z�ne vurulursa ve bunun i�in de, merhamet olunarak, yalnız d�nya sıkıntıları �ektirilip g�n�hları, b�ylece temizlenen kimse de, �ok t�lihlidir. Bununla da temizlenmeyip, geri kalan g�n�hları i�in, kabr sıkması ve kabr az�bı �ekerek g�n�hları biten, kıy�met g�n�ne, mahşer meydanına g�n�hsız olarak g�t�r�len de, ne kadar �ok t�lihlidir. Eğer b�yle yapmayıp, �hırette de cez�landırılırsa, yine ins�fdır ve adalettir. Fakat o g�n, g�n�hlı olan ve mahc�b ve y�zleri kara olan, ne kadar g�� durumdadır. Fakat bunlardan, m�sl�man olanlara yine acınacak, bunlar, sonunda yine merhamete kavuşacak, Cehennem az�bında, sonsuz kalmaktan kurtulacaklardır ki, bu da, ne kadar b�y�k n�mettir. Y� Rabb�! Bize ihs�n ettiğin �man ışığını s�nd�rme, kusurlarımızı �rt! Sen herşeyi yapabilirsin!

[�manın beşinci şartı, �hıret g�n�ne inanmaktır]. Kıy�met g�n�, elbette vardır. O g�n g�kler, yıldızlar ve [şu �zerinde yaşadığımız] Erd, dağlar, denizler ve hayvanlar, neb�tlar ve madenler, h�sılı herşey, [madde ve kuvvet] yok olacaktır. G�kler par�alanacak, yıldızlar dağılacak, yery�z�, dağlar, toz olup savrulacak. Bu yok oluş, S�run ilk işareti ile olacaktır. İkinci nefhasında, herşey tekrar yaratılıp, insanlar, mez�rdan kalkacak, mahşer yerinde toplanacaktır. Eski Yunan felesofları [ve kendilerine m�sbet ilim adamı diyenler], y�ni herşeyi aklları ile ��zmeğe kalkışanlar, g�kler ve yıldızlar yok olmaz dedi. [Bunların yok olacağını fen kab�l etmiyor, b�yle gelmiş b�yle gidecektir diyerek m�ş�hede, tedk�k ve tecribeye dayanan, fen bilgisine iftir� ediyorlar.] Bazısının aklı, hi� de işlemediği i�in, kendilerine m�sl�man diyor. Ahk�m-ı isl�miyyeden �oğunu da yapıyor. Şuna daha �ok şaşılır ki, bazı m�sl�manlar, bunların s�z�ne, kitaplarına inanıp, bunları m�sl�man, hatt� isl�m �limi, din b�y�ğ� sanıyor. Bunların k�f�rlerini, k�fir olduklarını s�yliyenlere kızıyor. Bu k�firleri medh ve m�d�fe'a ediyorlar. H�lbuki bunlar, Kur'an-ı kerime ve hadis-i şeriflere inanmıyor. B�t�n Peygamberlerin s�zbirliği ile, bildirdiklerini ink�r ediyor. Tevk�r s�resinin, (G�neşin zıy�sı kalmadığı, karardığı ve yıldızlar solduğu zaman) me�lindeki ve İnşikak s�resinin, (G�kler yarıldığı ve Rablerinin emrlerini işittikleri zaman) ve (G�kler, Allah� te�l�nın emrlerini elbette yapar) me�lindeki ve En-Nebe' s�resinin, (O g�n, g�kler, elbette yarılır) me�lindeki �yetleri ve bunlar gibi �yet-i kerimeler �ok vardır. Bu kimseler, bilmiyor ki, m�sl�man olmak i�in, yalnız kelime-i şeh�deti s�ylemek yetişmez. İnanmak l�zım olan şeylerin hepsine inanmak, tasd�k etmek ve k�f�rden, y�ni k�fre sebeb olan s�zlerden ve işlerden uzaklaşmak ve k�firleri sevmemek, m�sl�man olmak i�in şarttır. İnsan, ancak bu s�retle m�sl�man olur. Bu şart bulunmadıkca m�sl�manlık olmaz.

�hırette, d�nyadaki işlerden s��l ve hes�b vardır. �hırete mahs�s olan bir ter�z� ve Sır�t k�pr�s� denilen bir ge�id vardır. Bunları Muhbir-i s�dık haber vermiştir. Peygamberlik ne demek olduğunu bilmiyen bazı c�hillerin, bunlara inanmaması, bunların yok olmasını g�stermez. Var olan şeylere yok demek kıymetsiz, boş s�z olur.Peygamberlik makamı, aklın �st�ndedir. Peygamberlerin doğru s�zlerini, akla uydurmaya �alışmak, Peygamberliğe inanmamak, g�venmemek olur. �hıret işlerinde, Peygamberlere, akla danışmadan t�bi olmak, uymak l�zımdır. Peygamberlik makamı, aklın hud�dunun, �er�evesinin dışında, �st�ndedir. Akıl, eremediği şeyleri, kendine uymıyor sanır. Akıl, Peygamberlere uymadıkca, y�ksek derecelere �ıkamaz, eremez. Uygun olmamak, y�ni muh�lif olmak başkadır, erememek, anlıyamamak başkadır. ��nki uymamak, ancak anladıktan sonra olabilir.

Cennet ve Cehennem vardır. Kıy�met g�n�, hes�bdan sonra, bir�okları Cennete g�nderilecek, bir�oğu da, Cehenneme sokulacaktır. Cennetin sevabı, n�metleri ve Cehennemin az�bı ebed�dir, sonsuzdur. Bunlar, Kur'an-ı kerimde ve hadis-i şeriflerde a�ık�a bildirilmektedir. Muhyidd�n-i Arab� (F�s�s) kitabında, (Sonunda herkes rahmete kavuşacaktır) diyor ve (Rahmetim herşeyi kapladı) �yet-i kerimesini bildirip, (K�firler, Cehennemde ��bin sene kalarak, sonra Cehennem, bunlara serin ve rahat olacaktır, nasıl ki ateş, d�nyada İbr�h�m aleyhissel�ma sel�met olmuştu. Allah� te�l� az�b vaat ettiği s�z�nden d�nebilir) diyor. (Ehl-i dilden, hi�kimse, k�firlerin Cehennemde ebed� kalacağını s�ylemedi) diyerek, burada da, doğru yoldan ayrılmaktadır. A'r�f s�resinin, (Rahmetim herşeyi i�ine aldı) me�lindeki y�zellibeşinci �yet-i kerimesinin, d�nyada rahmetin, m�minlere ve k�firlere ber�ber olduğunu g�sterdiğini anlıyamadı. �hırette, k�firlere rahmetin zerresi bile yoktur. Cen�b-ı Hak, Kur'an-ı kerimde bunu bildiriyor ve (Rahmetim herşeyi kaplamıştır) buyurduktan sonra me�len, (Rahmetim, benden korkup, haramlardan ka�anlar ve zek�tlarını verenler ve Kur'an-ı kerimime inananlar i�indir) buyuruyor. Muhyidd�n-i Arab�, �yet-i kerimenin başını okuyup, sonunu bırakıyor. Yine A'r�f s�resinin ellibeşinci �yetinde me�len, (Rahmetim, �manı ve ihs�nı olanlaradır) buyuruldu. İbr�h�m s�resinin, (Allah� te�l�, Peygamberlerine verdiği s�zden d�ner sanmayınız) me�lindeki kırkyedinci �yet-i kerimesi, diğerlerine verdiği s�zden d�ner demek değildir. Burada, yalnız Peygamberlerine verdiği s�zden d�nmez buyurması belki, Peygamberlerinin k�firlerden daha kuvvetli ve onlara g�lib olması i�in verdiği s�zden demektir ki, b�ylece hem Peygamberlerine, hem de bunların d�şmanı olan k�firlere s�z verilmektedir. O h�lde, bu �yet-i kerime, hem Peygamberlerine, hem de d�şmanlarına verdiği s�zden d�nmiyeceğini bildiriyor ki, s�z�n� isb�t i�in yazdığı bu �yet-i kerime, onun yanıldığını meydana �ıkarıyor. Şunu da s�yliyelim ki, d�şmanlarına verdiği s�zden d�nmesi, dostlarına verdiği s�zden d�nmek gibi, yalancılık olur ki, Allah� te�l�ya bunu s�ylemek �ok yersizdir. ��nki, k�firlere az�b etmiyeceğini biliyorken, bir fayda i�in, bilgisinin aksine olarak, sonsuz az�b edeceğim diyor demek, �ok �irkin bir s�zd�r. Ehl-i dilin, k�firlerin Cehennemde kalmıyacaklarını s�ylemeleri de, Muhyidd�n-i Arab�nin keşf ile, y�ni kalbi ile anlıyarak, s�ylediği s�zlerdendir. Kalbe doğan şeylerde, �ok hat� olur. Din b�y�klerinin, Peygamberimizden ve Esh�b-ı kir�mdan alarak yazdıklarına muh�lif olan, b�yle keşflerin, kıymeti ve ehemmiyyeti yoktur. [İbni Teymiyye de, k�firlerin Cehennemde sonsuz kalacaklarını ink�r etmektedir.]

[�manın ikinci şartı, meleklere inanmaktır]. Melekler, Allah� te�l�nın kullarıdır. G�n�h işlemez ve yanılmaz ve unutmazlar. Tahr�m s�resi altıncı �yet-i kerimesinde me�len, (Melekler, emr olundukları şeyde Allah� te�l�ya karşı gelmezler ve emr olundukları şeyi yaparlar) buyuruldu. Yimezler ve i�mezler. [Y�ni, yimeğe ve i�meğe ihtiya�ları yoktur.] Erkek ve dişi değildirler. Kur'an-ı kerimde, meleklerin, erkeklere mahs�s kelime ve harfler ile bildirilmesi, erkeklerin kadınlardan daha şerefli ve daha �st�n oldukları i�indir. Nitekim, Allah� te�l�, kendini de, bunun i�in, b�yle kelime ve harflerle bildirmektedir.

Allah� te�l�, insanlardan bazısını Peygamber olarak se�diği gibi, meleklerden de bazılarını, Peygamber olarak ayırmıştır. Ehl-i s�nnet �limlerinin �oğu buyurdu ki, (İnsanların b�y�kleri, meleklerin b�y�klerinden daha �st�nd�r). İm�m-ı Gaz�l�, imam-ı M�lik ve şeyh Muhyidd�n-i Arab�, (Meleklerin b�y�kleri, daha �st�nd�r) dedi. Bu fakirin anladığına g�re, meleklerin evliy�lık tarafı Peygamberlerin evliy�lığından �st�nd�r. Fakat, Neb�lerin ve Res�llerin yetiştiği bir derece vardır ki, melek oraya yetişemez. Bu şerefli derece, Peygamberlere toprak maddelerinden gelmiştir. Bu da, insana mahs�sdur. Yine bu fakire g�sterildi ki, Peygamberliğin y�ksekliği yanında, evliy�lığın y�ksekliği, hi� kalmakta, b�y�k deniz yanında, bir damla kadar da g�r�nmemektedir. O h�lde, Peygamberlik yolundan gelen �st�nl�k, evliy�lık yolundan kavuşulan y�kseklikten, katkat daha �st�nd�r. O h�lde, her bakımdan, toplu �st�nl�k Peygamberlerde, bir bakımdan �st�nl�k meleklerdedir. S�z�n doğrusu, Ehl-i s�nnet �limlerinin �oğunun dediğidir. Allah� te�l�, onların �alışmalarının m�k�fatını bol bol ihs�n eylesin! Demek oluyor ki, Evliy�dan hi�biri, hi�bir Peygamberin derecesine �ıkamaz. Vel�nin başı, d�im� bir Peygamberin ayağı altındadır.

Şunu iyi bilmeli ki, herhangi bir s�zde, �limler ile s�fiyye arasında uygunsuzluk bulunursa, iyi ve ince d�ş�n�l�nce, �limlerin haklı ve doğru olduğu g�r�l�yor. Bunun sebebi, �limler Peygamberlere t�bi oldukları i�in, onların Peygamberlik derecelerine ve o derecelerin ilimlerine bakıyor. Bilgilerini oradan alıyorlar. S�filer ise, Peygamberlerin evliy�lık derecelerine ve buradaki marifetlere bakıyorlar. Peygamberlik derecesinden alınan ilimler evliy�lık derecelerinden alınan ilimlerden, elbette daha doğrudur. Bu s�zlerimi daha geniş, daha derin olarak aklı, ilmi y�ksek, hak�katleri anlamış, Allah� te�l�nın rahmetlerine ve feyzlerine kavuşmuş, kıymetli oğlum, Muhammed S�dıka yazdığım mekt�bda [ikiy�zaltmışıncı mekt�b] bildirdim. Arzu eden, oradan okusun! [M�rşid-i k�miller, ictih�d derecesinde y�ksek �lim oldukları i�in, hem ilim, hem de marifet sahibidirler. Y�ni (Z�l-Cen�hayn)dırlar.]

�MAN: Ehl-i s�nnet �limlerinin kitaplarında, dinden olduğu, y�ni inanılması l�zım olduğu bildirilen şeyleri, kalbin tasd�k etmesi, kab�l etmesi, inanması demektir. Kalbin inandığını, dil ile s�ylemek de l�zımdır demişlerdir. [Fakat s�ylemek, �manın kendisi olmayıp, kalbdeki �manın bildirilmesidir. �manı, �zrs�z s�ylemiyen k�fir olur. İkr�h, y�ni tehd�d ile, y�ni �l�m veya bir uzvun kesilmesi ile veya şiddetli c�n yakılmakla zorlanınca, �manını saklamak afv olur ve s�ylemiyen veya aksini s�yliyen k�fir olmaz dediler. Bu eki (Milel-nihal) kitabından aldık.]

Kalbde �man bulunduğuna al�met, k�f�rden teberr� etmek, ka�ınmaktır ve k�firlikten, k�firlere mahs�s olan şeylerden mesel� beline z�nn�r bağlamak ve bunun gibi, k�firlik al�meti olan şeyleri kullanmaktan sakınmaktır. K�f�rden teberr� demek, Allah� te�l�nın d�şmanlarını sevmemektir. K�firler, kuvvetli, h�kim olup da, zararlarından korkulduğu zaman, kalbi ile sevmemek, korku olmadığı zaman, hem kalb, hem de her v�sıta ile karşı koymak l�zımdır. Allah� te�l�, Kur'an-ı kerimde sevgili Peygamberine k�firleri ve m�n�fıkları sevmemeği, �alışıp, onlardan �st�n olmağı emr ediyor. ��nki, Allah� te�l�nın ve Peygamberinin d�şmanlarından uzak olmadık�a O ve Res�l� sevilmiş olmaz ve seviyorum demek doğru olmaz. Bir kimse, �manım var dese, fakat k�f�rden teberr� etmese, hem m�sl�manlığa, hem de dinsizliğe inanmış, iki dinli olmuş olur ki, bunlara (M�rted) denir. Bunlara m�n�fık g�z� ile bakmak l�zımdır. Kalbde �man bulunması i�in, k�f�rden teberr�, elbette l�zımdır. Bu teberr�nin en aşağı derecesi kalb ile teberr�dir. En y�ksek, en iyi derecesi de, hem kalb ile, hem kalıp ile olmaktır. Y�ni, kalbdeki ayrılığı s�z ile, hareket ile belli etmektir. F�ris� mısra' tercemesi:

D�şm�nlık etmedikce, dostluk olamaz!

Bazıları, sevginin bu şartını, Ehl-i beyti “radıyallah� te�l� anh�m”, [y�ni Peygamberimizin akrab�sını ve torunlarını] sevmekte yanlış kullanıyor. Bunları sevmek i�in, Peygamberimizin �� hal�fesine “radıyallah� te�l� anh�m” ve m�sl�manlardan bir �oğuna d�şmanlık etmek l�zımdır diyor. Bu s�zleri, �ok yanlıştır. ��nki sevginin al�meti, sevgilinin d�şmanlarını sevmemektir. Yoksa sevgiliden başka, herkese d�şmanlık demek değildir. Aklı olan herkes bilir ki, Peygamberimizin Esh�bı, Ehl-i beyte d�şman değil idi. Hele Esh�b-ı kir�mın en b�y�kleri olan bu �� hal�fe, Peygamberimizin uğruna mallarını, c�nlarını fed� etti. Mevkı'lerini, ş�hret ve �tibarlarını, Onun i�in terk etti. M�sl�manların Ehl-i beyti sevmesi, Kur'an-ı kerimde a�ık�a emr olunuyor. Res�lullahın saadet-i ebediyyeye �ağırması ve kavuşturması n�metinin ş�kr�, karşılığı olarak, Ehl-i beytin sevgisi isteniyor. O h�lde, nasıl olur da, bu b�y�klerin, Ehl-i beyte d�şm�n olması d�ş�n�lebilir ve s�ylenebilir.

İbr�h�m aleyhissel�mın bu kadar b�y�k olması ve b�t�n insanlar arasında, ikinciliği kazanması ve Peygamberler babası olmakla şereflenmesi, hep Allah� te�l�nın d�şmanlarından teberr� etmesi sebebi ile idi. Allah� te�l�, (M�mtehine) s�resinde me�len, (Ey m�minler! İbr�h�m aleyhissel�mın g�sterdiği g�zel yolda y�r�y�n�z! Y�ni siz de, onun gibi ve onunla ber�ber bulunan m�minler gibi olunuz! Onlar, k�firlere dedi ki: Bizden sevgi beklemeyiniz! ��nki siz, Allah� te�l�yı dinlemeyip başkalarına tapıyorsunuz. O taptıklarınızı da sevmiyoruz. Sizin uydurma d�ninize inanmıyoruz. Bu ayrılık, aramızda d�şmanlığa sebeb oldu. Siz, Allah� te�l�nın, bir olduğuna inanmadıkca ve emrlerini kab�l etmedikce bu ayrılık, kalbimizden silinmeyecek, her şekilde kendini g�sterecektir) buyuruyor.

Bu fakire g�re, Allah� te�l�nın rızasını ve sevgisini kazanmak i�in k�f�rden teberr� gibi, hi�bir amel ve ib�det yoktur. K�firlere ve k�fre, Allah� te�l�nın z�tı, kendisi d�şmandır. İnsanların tapındıkları b�t�n m�butlar ve bunlara tapanlar, Allah� te�l�nın z�tının d�şmanlarıdır. Cehennemde sonsuz yanmak, bu al�ak işin cez�sıdır. Nefslerin arzusu ve her d�rl� g�n�hlar ise b�yle değildir. Bunlara, Allah� te�l�nın d�şmanlığı, kendinden değil, sıfatlarındandır. Allah� te�l�nın g�n�hk�rlara gazab etmesi, kızması, kendi gazabı ile değil, gadab sıfatı iledir. Bunlara az�b etmesi, horlaması hep sıfatları ve fi'lleri iledir. G�n�hk�rlar, bunun i�in Cehennemde sonsuz kalmıyacak, belki bunlardan �oğunu isterse [Cehenneme sokmadan] afv edecektir. Allah� te�l�nın k�fre ve k�firlere d�şmanlığı, z�tından olduğu i�in rahmet ve re'fet sıfatları, �hırette k�firlere yetişemiyecek ve rahmet sıfatı, z�tın d�şmanlığını, ortadan kaldıramıyacaktır. Z�tın d�şmanlığı, sıfatın acımasından daha kuvvetlidir. Sıfat ile yapılan şey, z�tın yaptığını değiştiremez. Hadis-i kuds�de buyuruyor ki: (Rahmetim gadabımı aşmıştır). Bunun man�sı, rahmet sıfatım, gadab sıfatımı aşmıştır. Y�ni, m�minlerin g�n�hk�rlarına karşı olan, gadab sıfatımı aşmıştır demektir. Yoksa, rahmet sıfatı, k�firlere, m�şriklere karşı olan z�tın gadabını aşar demek değildir.

S��l: Allah� te�l�, d�nyada k�firlere merhamet ediyor. Nitekim yukarıda s�ylendi. O h�lde, d�nyada rahmet sıfatı, z�tın gadabını aşmıyor mu?

Cev�b: K�firlere d�nyada merhamet edilmesi g�r�n�ştedir. Y�ni, merhamet şeklinde g�r�nen, istidr�cdır, h�ledir. Nitekim, (M�'min�n) s�resinde me�len, (K�firlere �ok mal ve evlat vererek onlara yardım mı, iyilik mi ediyoruz? K�f�rlerine karşılık olarak onlara, bol bol iyilikleri, �abuk �abuk g�nderiyor muyuz zannediyorlar? Hayır, �yle değildir. Bu yardım, onlara iyilik değil, belki istidr�cdır. Azmaları, kudurmaları ve Cehenneme gitmeleri i�indir) buyuruyor. A'r�f ve N�n s�resinde, (Onları yavaş yavaş az�ba yaklaştırıyorum. Haberleri olmuyor. Onlar azdıkca, d�nya n�metlerini arttırarak, fırsat veriyorum. Aldanıyorlar. Onlara hazırladığım az�b �ok şiddetlidir) me�lindeki �yet-i kerimesi de b�yle olduğunu a�ık�a g�stermektedir.

F�İDE: Cehennemde sonsuz olarak yanmak, k�fr�n karşılığıdır. Burada denilir ki, bir kimse, �manı varken, k�firlerin r�s�m ve �detlerini yapar, onların ib�detlerine, �detlerine, bayramlarına kıymet verirse, �limlerimiz, bu kimsenin �manının gideceğini, m�rted olacağını bildiriyor. [��nki bu h�ller, k�f�rden teberr� etmemektir.] Zamanımız m�sl�manlarının �oğu, bu bel�ya yakalanmıştır. �limlerimizin bu s�z�ne g�re, zamanımızda, Hindist�ndaki m�sl�man denilen insanların �oğu, Cehennemde ebed� az�b �ekeceklerdir. H�lbuki, Peygamberimiz buyurdu ki, (Kalbinde zerre kadar �manı olan Cehennemde sonsuz olarak kalmıyacak, �ıkarılacaktır). Sen buna ne dersin?

Cev�b: Ş�yle deriz ki, bir kimse, dinde inanılması l�zım olan şeylerden, bir d�nesine bile inanmamış veya ş�bhe etmiş ise veya beğenmemiş ise �manı gider. K�fir olur. Cehennemde ebed� yanacaktır. Bir kimse, Kelime-i tevh�d s�yleyip, bunun man�sını kab�l eder, Muhammed , Allah� te�l�nın Peygamberidir, her s�z� doğrudur, g�zeldir deyip, ona uygun olmıyanlar yanlıştır, fen�dır diye inanırsa ve son nefesinde de �yle �l�p, �hırete, bu �man ile giderse, bu kimse, k�firlere mahs�s olan �detlere ve bayramlara katılır, k�firlerin mukaddes bildikleri g�nlerinde ve gecelerinde, onların yaptıklarını yaparsa Cehenneme girer. Amma, kalbinde zerre kadar �manı olduğu i�in, [y�ni bildirdiğimiz gibi, kısaca inandığı i�in] Cehennemde sonsuz kalmaz. [Kısaca inanmış olmak i�in, dinde inanılması l�zım olan şeylerden birini işitince, ş�bhe etmeden inanması l�zımdır.] Bu fakir, birg�n, bir hasta ziy�retine gitmiştim. �l�m h�linde idi. Kalbine tevecc�h ettim. Kalbi kararmış idi. O zulmetin temizlenmesi i�in �ok uğraştım. Fayda vermedi. Uzun zaman yokladıktan sonra, o siyahlıkların, k�firlik bulaşıklıkları ve sıfatları olduğu ve k�firler ile ve k�f�r ile olan bağlılığından, ber�berliğinden olduğu anlaşıldı. O kadar uğraştığım h�lde, o zulmetler temizlenemedi. Bunların ancak, k�fr�n cez�sı olan, Cehennem ateşi ile temizleneceği anlaşıldı. Fakat, kalbinde zerre kadar �man n�ru da g�r�ld�ğ�nden, bunun s�yesinde Cehennemden �ıkarılacaktır. Hastayı bu h�lde g�r�nce, cen�ze namazını kılayım mı, diye d�ş�nceye daldım. Kalbimi uzun zaman yokladıktan sonra, kılmak l�zım olduğunu anladım. Demek ki, kalbinde �man varken, [Zar�ret olmadığı h�lde bile] k�firlerle d�ş�p kalkan, onların bayramlarına, paskalyalarına uyanların cen�ze namazlarını kılmalıdır. Bunları k�fir bilmemelidir. Nitekim bu gibilere, bug�n [Hindist�nda] b�yle yapılmaktadır. Bunların, �manları s�yesinde Cehennemden �ıkacaklarına inanmalıdır. Fakat, hi� �manı olmıyanlara [Muhammed aleyhissel�mın bir s�z�n� ve �detini bile beğenmiyenlere] afv ve mağfiret yoktur ve k�f�rlerinin karşılığı olarak Cehennem az�bında sonsuz kalacaklardır. [(İbni �bid�n)in beşinci cildinde, d�rty�zseksenbirinci (481) sayfayı okuyunuz! Din d�şmanları, m�sl�manları aldatmak i�in, k�firlerin �detlerini, bayramlarını, m�sl�man �deti, m�sl�manların mub�rek g�n� diyerek, bunların g�vurluk ve k�firlik olduğunu �rtmeğe uğraşırlarsa, gen� ve s�f m�sl�manlar bunlara aldanmamalıdır. G�vendikleri h�lis m�sl�manlara, namaz kılan akrab�larına, d�nini bilen baba dostlarına sorup �ğrenmelidir. ��nki, bug�n b�t�n d�nyada, gerek �manı ve k�fr� tanımakta, gerekse ib�detleri doğru yapmakta, c�hillik �zr değildir. D�nini bilmediği i�in aldanan, Cehennemden kurtulamıyacaktır. Allah� te�l� bug�n, d�nini d�nyanın her tarafına duyurmuş, �manı, hel�lı, haramı, farzları �ğrenmek pek kolaylaşmıştır. Bunları l�z�mu kadar �ğrenmek farzdır.]

Hul�sa, k�firlerin �det ve mer�simlerine katılanda, zerre kadar �man varsa, [y�ni kalbinden kelime-i tevh�din man�sına, kısaca inanmış ise ve �manı gideren bir iş ve s�zde bulunmadı ise] Cehennem az�bına girecek ise de, Cehennemde ebed� kalmıyacaktır. �manı olanlardan b�y�k g�n�h işleyen [ve tevbe etmeden �len]lere gelince, Allah� te�l�, bu g�n�hları isterse afv eder, isterse g�n�hı temizleninceye kadar, Cehennemde az�b eder. Bu fakirin anladığına g�re, Cehennem az�bı ister sonsuz olsun, ister bir zaman olsun, k�f�r i�in ve k�f�r sıfatları ve bulaşıklıkları i�indir. K�f�rden teberr� eden, ka�ınan, �man sahiplerinin yaptıkları b�y�k g�n�hlar, y� �manları hurmetine, cen�b-ı Hakkın merhameti ile veya tevbe etmeleri ile veya şefaate kavuşmaları ile afv olunur. B�yle afv olmıyanlar, d�nya sıkıntıları ve derdleri ile veya son nefesde c�n verirken, �ekecekleri zahmetler ile temizlenir. Bunlarla da temizlenmezse, bazıları kabr az�bı �ekmekle afva kavuşur. Bazıları ise, kabr az�bı ve sıkıntıları ve kıy�met g�n�n�n şiddetleri ile afv olunup, g�n�hları biter ve Cehennem az�bı ile temizlenmeğe l�z�m kalmaz. Nitekim, En'�m s�resi, seksenikinci �yetinde me�len, (�man edip de �manlarını şirk ile bulaştırmıyanlar, Cehennemde ebed� kalmaktan em�ndirler. Onlar i�in, bu korku yoktur) buyuruldu. Bu �yet-i kerime, s�z�m�z�n doğru olduğunu g�stermektedir. ��nki burada (Zul�m), şirk demektir. Herşeyin doğrusunu ancak Allah� te�l� bilir.

S��l: Allah� te�l�, k�f�rden başka, bazı g�n�hları işliyenlerin de Cehenneme gireceklerini bildiriyor. Mesel�, bir m�mini, bile bile �ld�renin cez�sı Cehennemde sonsuz kalmaktır buyuruyor. Peygamberimiz: (Bir namazı bile bile, vaktinde kılmayıp, kaza edene, Cehennemde bir Hukbe az�b edeceklerdir) buyuruyor. [Bir Hukbe, seksen �hıret senesi demektir.] O h�lde, Cehennem az�bı, yalnız k�firlere değildir denilirse, cev�b veririz ki, Cehennem az�bı, m�sl�man �ld�rmenin haram olmasına aldırış etmiyen, hel�l diyerek �ld�ren i�indir. Nitekim Ehl-i s�nnet �limleri , tefs�rlerinde b�yle man� vermişlerdir. K�f�rden başka g�n�hlara Cehennemde az�b olunacağını bildiren haberler, hep bu g�n�hlarda k�f�r bulaşıklığı olduğu i�indir. Mesel�, g�n�hı haf�f g�rerek, ehemmiyyet vermiyerek işlemek, isl�m d�ninin emrlerini aşağı g�rerek, namaz kılmamak ve g�n�h yapmak gibi şekllerdedir. Peygamberimiz, (�mmetimden b�y�k g�n�hları işliyenlere şefaat edeceğim) buyuruyor. Bir kerre de, (Allah� te�l�nın rahmeti, benim �mmetim i�indir. Bunlara �hırette az�b yoktur) buyurdu. Yukarıda, man�sı yazılan �yet-i kerime de, bu s�z�m�z� kuvvetlendirmektedir. [İntih�r etmek, y�ni kendini �ld�rmek, başkasını �ld�rmekten daha b�y�k g�n�hdır.]

K�firlerin, �kıl ve b�lig olmadan �len �ocuklarının ve dağda, ��lde doğup b�y�yerek, bir din işitmeden �len ve eski zamanlarda bir d�nin, z�limler tarafından bozulduğu, değiştirildiği ve yeni bir Peygamber gelmeden �nce �len dinsizlerin �hırette ne olacaklarını, oğlum Muhammed Sa'�de yazdığım mekt�bda, uzun olarak bildirmiştim, oradan okuyup anlayınız! [Bu mekt�b, ikiy�zellidokuzuncu mekt�bdur.]

�manın artmasında ve eksilmesinde, �limlerimiz başka başka s�yledi. İm�m-ı a'zam Eb� Han�fe , �man, artmaz ve azalmaz buyurdu. İm�m-ı Ş�fi'� , artar ve azalır, dedi. �man, kalbin tasd�k ve yak�ni olduğundan azalması, �oğalması olmaz. Azalıp �oğalan bir inanış, �man olmaz. Buna, (Zan) denir. İb�detleri, Allah� te�l�nın sevdiği şeyleri yapmakla, �man cil�lanır, n�rlanır, parlar. Haram işleyince, bulanır. O h�lde, �oğalmak ve azalmak, amelden, işlerden dolayı, �manın cil�sındadır. Kendisinde değildir. Bazıları cil�lı, parlak �mana, �ok dedi ve parlak olmıyan �mandan, daha �oktur, dedi. Bunlar, sanki, cil�lı olmıyan �mandan bazısını, �man bilmedi. Cil�lılardan bazısını da, �man bilip, fakat az dedi. �man, parlaklıkları başka başka olan, karşılıklı iki ayna gibi oluyor. Cil�sı fazla olup, karşısındaki cismi parlak g�steren ayna, az parlak g�steren aynadan, daha �oktur demeğe benzer. Başka birisi de, iki ayna m�s�v�dir. Yalnız, cil�ları ve karşılarındakileri g�stermeleri, y�ni h�ssaları, sıfatları başka başkadır demesi gibidir. Bu iki adamdan ikincisinin g�r�ş�, daha keskin ve doğrudur. Birincisi g�r�n�şe bakmış, �ze, i�e girmemiştir. Anlatması bu fakire nasip olan bu mis�l, �manın azalıp �oğalmadığına inanmıyanların, s�zlerini ortadan kaldırmış oldu ve her m�minin �manı, her bakımdan, Peygamberlerin, �manlarına benzemedi. ��nki, onların �manı, �ok n�rlu ve �ok parlak olduğundan, �mmetlerinin karanlık ve bulanık �manlarından katkat daha �ok meyveler ve kazan�lar h�sıl edecektir. Bir hadis-i şerifde, (Eb� Bekr-i Sıdd�kın �manı, bu �mmetin hepsinin �manlarının toplamından daha ağırdır) buyuruldu. Bu da, �manın n�ru, parlaklığı bakımındandır. Fazlalık, aslda, �zde değil, sıfatlardadır. Nitekim, Peygamberler de, herkes gibi insandır. İnsanlık bakımından, arada fark yoktur. Fark, k�mil, �st�n sıfatlardan ileri gelmektedir. �st�n sıfatları olmıyan, sanki olanlardan ayrıdır. Bununla ber�ber, insan olmakta hepsi birdir. Aralarında azlık, �okluk yoktur. İnsanlık, azalır, �oğalır denilemez. Bazıları �manı anlatırken, (Dil ile tasd�k, dil ile s�ylemektir) demişlerdir ki, bu vakt, inanmak da, zannetmek de, �man oluyor ve �man, azalıp �oğalabiliyor. Fakat, �manın doğrusu, kalbin tasd�k, iz'�n etmesi, y�ni inanmasıdır. Zan ve ş�bheye, �man denmez.

İm�m-ı a'zam Eb� Han�fe , (Ben hak olarak, y�ni elbette m�minim demelidir) diyor. İm�m-ı Ş�fi'� ise, (İnş�allah m�minim demelidir) diyor. Bu ikisi arasındaki fark, yalnız s�zdedir. ��nki şimdiki �man s�ylenirken, elbette m�minim, demelidir. Son nefesindeki �man s�ylenirken, inş�allah, o zaman da m�minim demelidir. Fakat, inş�allah diyerek şarta bağlamaktansa, her zaman, elbette demek, daha ihtiy�tlı ve daha uygundur.

Evliy�nın ker�metine inanmak l�zımdır. Allah� te�l�, bu d�nyada, her işi, �det-i il�hiyyesi, kan�n-i il�h�si ile yaratmaktadır [y�ni fen derslerinde �ğrenilen kan�n, niz�m ve d�zg�nl�k ile yaratmaktadır, yapmaktadır]. Evliy�sının [y�ni �ok sevdiği kullarının] elinden, �det-i il�hiyyesi dışında, bazı şeyler yaratır, yapar ki, buna (Ker�met) denir. Ker�mete inanmıyan, d�nyanın her tarafında, her zaman, sık sık g�r�lm�ş ve ağızdan ağıza yayılmış olan vak'alara inanmamış olur. Allah� te�l�nın, Peygamberlerin elinde ve onların s�zleri ile, �det-i il�hiyyesini bozarak, kimsenin yapamıyacağı şeyler yaratmasına, (Mucize) denir ki, mucize g�steren bir kimse, Peygamber olduğunu il�n eder. Ker�met g�steren kimse ise, Peygamber olmadığını ve bir Peygamberin yolunda bulunduğunu s�yler. [Mucize, peygamberlere mahs�sdur. Bu kelimeyi, onlardan başkası i�in s�ylemek c�iz değildir.]

Hulef�-i r�şid�nin, [y�ni Peygamberimizden sonra gelen d�rt hal�fesinin] birbirinden �st�nl�kleri, hil�fetleri sırası iledir. Eb� Bekr ile �merin, m�minlerin hepsinden �st�n olduğunu, Sah�b�lerin hepsi ve T�bi�nin hepsi s�ylemiştir. Bu s�zleri, din imamlarımızdan �oğu, kitaplarında yazmıştır. Bunlardan biri, imam-ı Ş�fi'� dir. Ehl-i s�nnet �tikatını toplamış ve yazmış olan b�y�k �lim, Eb�l-Hasen-i Eş'ar� diyor ki, �nce Eb� Bekrin, sonra �merin, b�t�n m�minlerden �st�n olduğu meydandadır, muhakkaktır. B�y�k �limlerden imam-ı Zeheb� diyor ki: (Ali hal�fe iken, b�y�k bir galabalık i�erisinde (Eb� Bekr ve �mer, bu �mmetin en �st�n�d�r) buyurduğunu işitenlerden seksenden ziy�de kimse, bize s�yledi. Bunlardan �oğunun ismini bildiriyor ve buna inanmıyanlar �ok �irkin, �ok k�t� kimselerdir. Allah� te�l�, onları kıy�mette, fen� h�lde karşılayacaktır diyor. D�n-i isl�mda, Kur'an-ı kerimden sonra en kıymetli ve en inanılır Kitap olan (Buh�r�-yi şerif) kitabının sahibi, imam-ı Buh�r� diyor ki: Ali buyurdu ki, (Peygamberimizden sonra, bu �mmetin en iyisi, en y�kseği Eb� Bekr, sonra �merdir. Sonra bir başkasıdır). Bu sırada oğlu, Muhammed ibni Hanefiyye, o da sensin! deyince: (Ben de, her m�sl�man gibi, bu �mmetten biriyim) buyurmuştur. İm�m-ı Zeheb� ve başka �limler dedi ki: İm�m-ı Ali buyurdu ki, (Dikkat ediniz, iyi dinleyiniz! Bazı kimselerin beni, Eb� Bekr ile �merden �st�n tuttuklarını işittim. Bunlardan biri elime ge�erse, iftir� edenlerin cez�sını ona yaparım. ��nki o, iftir�cıdır). D�re-Kutn� diyor ki: İm�m-ı Ali buyurdu ki, (Beni Eb� Bekrden ve �merden �st�n tutan bir kimse, elime ge�erse, iftir� edenlere yaptığım gibi ona dayak cez�sı veririm). Bunlar gibi, daha nice haberler, Sah�be-i kiramın �oğundan, o kadar gelmiştir ki, kimsenin ink�r etmesine yol ve imk�n kalmamıştır. Hatt�, ş�'�lerin b�y�k �limlerinden olan, Abd�rrazzak diyor ki, Ali, Eb� Bekri ve �meri , kendinden �st�n tuttuğu i�in, ben de onları �st�n tutuyorum. ��nki onları �st�n tutmaz isem, imam-ı Aliyi �ok sevdiğim h�lde, ona uymamış olurum. Bu da, benim i�in b�y�k bir g�n�h olur.

[Murtez� adındaki bir yahudi, (H�sniyye) ismindeki kitabında, uydurma hik�yeler yazıyor ve �� hal�feye k�fir diyor. (Esh�b-ı kir�m) ve (Hak S�z�n Ves�kaları) kitaplarında, onlara g�zel cev�b verilmiştir. Hazret-i Al�nin yolunda olan hak�k� alev�lerden b�yle �irkin, al�ak s�zler hi� işitilmemiştir]. Eb� Bekr ile �mer i�in yazdıklarımızı b�y�k �lim, İbni Hacer-i Heytem�nin (Sav�'ık-ul-muhrika) kitabından aldık. [Bu Kitap, 1404 [m. 1984] senesinde, İstanbulda da basdırılmıştır.]

İm�m-ı Osmanın imam-ı Aliden y�ksek olduğuna gelince, Ehl-i s�nnet �limlerinin �oğu dedi ki: (Şeyhayndan sonra, [y�ni Eb� Bekrden ve �merden sonra], m�sl�manların y�kseği Osmandır. Ondan sonra, Alidir . D�rt mezheb imamlarımız da, b�yle buyurdu. İm�m-ı M�lik, Osmanın �st�nl�ğ�nden ş�bhe etti, deniliyorsa da, (Şif�) kitabının sahibi K�dı Iy�d, (Sonradan Osmanın �st�n olduğunu s�yledi) diyor. İm�m-ı Kurtub� de, (Doğrusu inş�allah budur) diyor. İm�m-ı a'zam Eb� Han�fenin, (Ehl-i s�nnetin al�meti, Şeyhaynın �st�nl�ğ�ne inanmak ve iki d�m�dı sevmektir) s�z�nden, iki d�m�ddan birini, diğerinden �st�n g�rmediği anlaşılıyor diyenler varsa da, bu fakirin anladığına g�re, İm�mın b�yle s�ylemesinin, başka sebebi vardır. Y�ni, iki d�m�dın hil�fetleri zamanında, m�sl�manlar arasında karışıklık �ıkmış, fitneler başlamış olduğundan, kalblerde soğukluk ve kırıklık olduğunu g�ren İm�m, iki d�m�dı sevmek kelimesini uygun bulmuş ve bunların sevgisine, Ehl-i s�nnetin al�metidir demiştir. İm�m-ı a'zam Eb� Han�fe i�in Osmanın daha y�ksek olduğunda ş�bheliydi, denilebilir mi? ��nki, Hanef� mezhebindeki �limlerin kitapları hep (�st�nl�k, hil�fetleri sırası iledir), yazısı ile doludur. Hul�sa, Şeyhaynın �st�n olduğu kat'�dir. Osmanın, Aliden daha �st�n olması, bu kadar kat'� değildir. Fakat, Osmanın, hatta Şeyhaynın �st�nl�ğ�n� ink�r edenlere k�fir demekten ka�ınmalıdır. Bunları bid'at sahibi ve doğru yoldan ayrılmış m�sl�man bilmelidir. ��nki, �limlerimizin bir kısmı bunlara k�fir dememiştir. Bunların h�li, al�ak Yez�din h�line benziyor ki, �limlerimiz, ne olur ne olmaz diye ona l�nete izn vermemiştir.

Hulef�-i r�şid�ni sevmemek yolu ile, Peygamberi incitmek, imam-ı Haseni ve H�seyni sevmemek yolu ile incitmek gibidir. Peygamberimiz buyurdu ki, (Esh�bımı incitmekte, Allah� te�l�dan korkunuz! Benden sonra, onları k�t� bilmeyiniz. Onları seven, beni sevdiği i�in sever. Onlara d�şmanlık eden, bana d�şmanlık etmiş olur. Onları inciten, beni incitir. Beni inciten de, Allah� te�l�ya eziyyet etmiş olur ki, buna az�b eder). Ahz�b s�resi, elliyedinci �yetinde me�len, (Allah� te�l�ya ve Onun Peygamberine eziyyet edenlere d�nyada ve �hırette l�net olsun!) buyuruldu. B�y�k isl�m �limi, Sa'dedd�n-i Teft�z�n� (Ak�id-i Nesefiyye) şerhinde, (Bu �st�nl�k sırasında ins�f etmelidir) diyorsa da, onun bu s�z�, ins�fsızdır ve ş�bhe etmesi yersizdir. ��nki b�y�klerimiz diyor ki, burada �st�nl�k demek, sevapları daha �ok demektir. İyilikleri, doğrulukları ile, herkese faydalı olmasının �okluğu demek değildir. Aklı olan, bunlara kıymet vermez. Sah�be-i kiram ve T�bi�n-i ız�m, bize imam-ı Al�nin iyiliklerini g�steren, o kadar h�ller ve h�diseler bildiriyor ki, başka hi�bir Sah�b�den bu kadar bildirmediler. Bununla ber�ber, yine onlar, �� hal�fenin daha y�ksek olduğunu bildirmiştir. G�r�l�yor ki, �st�n olmaya sebeb, faz�letlerin, menkıbelerin �ok olması değildir. �st�nl�k başka sebebden ileri gelmektedir. Bu sebebi anlıyanlar ancak, vahyi, meleğin gelmesini g�rmekle şereflenen, se�ilmiş bahtiy�rlardır. Bunlar, �st�nl�k sebeblerini a�ık�a veya işaretle g�r�p anlamıştır. Onlar da, Peygamberimizin Esh�b-ı kir�mıdır. O h�lde, (Ak�id-i Nesef�) ş�rihinin, (�st�nl�kten maksad, sevapların �okluğu ise, bu �st�nl�k sırasında ş�bhenin yeridir) demesi yersizdir. ��nki bu �st�nl�k sırası, isl�miyetin sahibi tarafından a�ık�a bildirilmeseydi, o zaman ş�bhenin yeri olurdu. Bildirildikten sonra, ni�in ş�bhe ediyor? Esh�b-ı kir�m, bu �st�nl�ğ� a�ık�a veya işaretle anlamasalardı, hi� bildirirler miydi? D�rd�n� de ber�ber bilen ve aralarında �st�nl�k aramak l�z�msuzdur diyenlerin, bu s�z� l�z�msuzdur. Din b�y�klerinin s�z birliğine, l�z�msuz l�f demekten daha l�z�msuz, daha boş l�f olur mu? Yoksa, �st�n kelimesi mi, onların b�yle boşu boşuna s�ylemesine yol a�ıyor. Muhyidd�n-i Arab�nin, (Hil�fetlerin sırası, �mrlerinin sırasına g�re idi) demesi de, m�s�v� olmalarını g�stermez. ��nki hal�felik başkadır, �st�nl�k başkadır. Bu s�z�, �st�nl�k bakımından s�yledi dersek, yine g�venilecek, ş�hit tutulacak bir s�z olmayıp, onun hat�lı s�zlerinden biri olmuş olur. Onun, Ehl-i s�nnet �limlerinin s�zlerine uymıyan birka� keşfi, buluşları, doğru değildir. B�yle s�zlere ancak, ruhları hasta, kalbleri bozuk olan veya herşeyi k�r� k�r�ne takl�d eden uyar.

Esh�b-ı kir�m “aleyhim�rrıdv�n” arasındaki muh�rebelerin, ayrılıkların, iyi sebeblerden ileri geldiğine, d�nya n�metleri i�in, nefsin arzuları i�in olmadığına inanmak l�zımdır. Sa'dedd�n-i Teft�z�n�, hazret-i Aliyi aşırı sevenlerden olduğu h�lde, diyor ki: (Onların ayrılıkları ve muh�rebeleri hil�fet i�in değildi. İctih�dda yanılmadan ileri gelmişti). [Fatih sultan Muhammed h�n devri �limlerinden Ahmed-i Hay�l� hazretleri, �mer Nesef�nin (Ak�id-i Nesef�) kitabına, Sa'dedd�n-i Teft�z�n�nin yaptığı b�y�k şerhe, ayrıca �ok kıymetli bir h�şiye yazmıştır.] Hay�l�, bu h�şiyesinde diyor ki: (Hazret-i Muaviye ve onunla ber�ber olanlar, hazret-i Aliye uymadı. Bununla ber�ber onun, o zamanda bulunanların en �st�n� olduğunu ve hal�felik onun hakkı olduğunu biliyor ve s�yliyorlardı. Hazret-i Osmanı şehit edenleri yakalıyarak cez�larını vermediği i�in, ısy�n etmişlerdi). Karam�n� h�şiyesinde, [y�ni (Şerh-ı ak�id) kitabı ken�rlarına yaptığı a�ıklamalarda] diyor ki, imam-ı Ali “kerremallah� vecheh” buyurdu ki: (Kardeşlerimiz bizi dinlemedi. Onlar k�fir değildir. G�n�ha da girmediler. ��nki dinden, isl�miyetten anladıklarını yapıyorlar.) İctih�dda yanılmak kabahat olmadığı ve birşey s�ylenmiyeceği ş�bhesizdir. Sah�be-i kiramın, Peygamberimizin sohbetinde, dersinde yetiştiklerini d�ş�nerek, hepsini iyi bilmemiz ve hepsine hurmet g�stermemiz l�zımdır. Peygamberimizi sevdiğimiz i�in, hepsini sevmeliyiz! Z�r�, (Onları seven, beni sevdiği i�in sever ve onlara d�şmanlık eden, bana d�şman olduğu i�in eder) buyurulmuştur. Y�ni Esh�bıma olan sevgi, bana olan sevgidir ve onlara olan d�şmanlık, bana d�şmanlıktır. Ali ile muh�rebe eden Esh�b-ı kir�mın bize hi�bir yakınlığı ve hi�bir tanışıklığımız yok. Hatt� bu muh�rebeleri bizi �z�yor, incitiyor. Fakat, Peygamberimizin Esh�bı oldukları i�in, onları sevmekle emr olunduk. Herbirini incitmekten, onlara d�şmanlık etmekten men olunduk. O h�lde, hepsini sevmeğe mecb�ruz. Onları, Peygamberimizi sevdiğimiz i�in severiz. Onlara d�şmanlıktan ve eziyyet etmekten ka�ınırız. ��nki onların incitilmesi ve d�şmanlığı, Peygamber efendimize gider. Yalnız haklı olanı ve yanılanı s�yleriz. Y�ni, hazret-i Em�r , haklı idi. Ona karşı gelenler, hat� etmiş idi. Bundan fazla birşey s�ylemek, doğru değildir. Muhammed Eşrefe yazdığım mekt�bda, bunları uzun bildirmiştim. Anlamadığınız birşey kaldı ise, o mekt�bu okuyunuz! [Adı ge�en mekt�b, ikiy�zellibirinci [251] mekt�b olup, (Esh�b-ı kir�m) kitabına tercemesini eklemiştik. Bu kitapta �ok l�z�mlu ve kıymetli bilgiler ve imam-ı Rabb�n�nin h�l tercemesi de vardır.]

İB�DETLER: �manı, �tikadı d�zelttikten sonra, fıkh ahk�mını, [y�ni d�nimizin emr ettiği ve yasak ettiği işleri] �ğrenmek, elbette l�zımdır. Farzları, v�cibleri, hel�l ve haramları, s�nnet ve mekruhları ve ş�bhelileri l�z�mu kadar �ğrenmeli ve bu bilgi ile hareket etmelidir. Fıkh kitaplarını �ğrenmek, her m�sl�mana l�zımdır. [Bunları bilmeden m�sl�manlık olmaz.] Allah� te�l�nın emrlerini yapmaya, Onun beğendiği gibi yaşamaya �alışmalıdır. Onun en �ok beğendiği ve emr ettiği şey, herg�n beş vakt namaz kılmaktır. Namaz, d�nin direğidir. Namazın, ehemmiyyetinden ve nasıl kılınacağından birka� şey bildireceğim. C�n kulağı ile dinleyiniz! �nce, s�nnete [y�ni fıkh kitaplarında yazılana] t�m uygun olarak, abdest almalıdır. Abdest alırken yıkanması l�zım olan yerleri �� defa ve her def'asında, her taraflarını tem�m yıkamaya �ok dikkat etmelidir. B�ylece, s�nnete uygun abdest alınmış olur. Başa mesh ederken, başın her tarafını kaplıyarak sığamalıdır. Kulakları ve enseyi iyi mesh etmelidir. Ayak parmaklarını hil�llerken, [y�ni parmak aralarını temizlerken] sol elin k��k parmağını, ayak parmaklarının alt tarafından, aralarına sokulması bildirilmiştir. Buna ehemmiyyet vermeli, m�stehab diyip ge�memelidir. M�stehabları haf�f g�rmemelidir. Bunlar, Allah� te�l�nın sevdiği şeylerdir ve beğendikleridir. Eğer, b�t�n d�nyayı vermekle, beğendiği bir işin yapılabileceği bilinmiş olsa ve d�nyayı verip o iş yapılabilse, �ok k�r edilmiş olur ve birka� saksı par�ası verip kıymetli bir elması ele ge�irmek gibi olur. Y�hud, birka� �akıl par�asını verip, �lm�ş bir sevgilinin ruhunu geriye getirerek, hayat kazandırmak gibidir.

Namaz, m�minlerin m�racıdır. Y�ni, m�ra� gecesinde Peygamberimize ihs�n olunan n�metler, bu d�nyada, Onun �mmetine yalnız namazda tattırılmaktadır. Erkekler, farz namazları cemaat ile kılmaya �ok dikkat etmeli, hatt� birinci tekb�ri imam ile ber�ber almağı ka�ırmamalıdır. [Kadınların gerek cemaat ile namaz kılmak i�in, gerekse h�fız dinlemek veya mevlid dinlemek i�in, c�milerde erkekler arasına karışmaları ve hele sevap kazanmak i�in Cuma namazlarına gelmeleri g�n�hdır.]

Namazları vaktinde kılmak [ve vaktinde kıldığını bilmek] şarttır. [Yalnız iken, her namazı evvel vaktinde kılmalı, ikindiyi ve yatsıyı İm�m-ı a'zamın kavline g�re kılmalıdır. Namaz ne kadar ge� kılınırsa sevabı o kadar azalır. M�stehab olan vaktler, cemaat ile kılmak i�in, mescide gitmek i�indir. Namazı kılmadan vakti �ıkarsa, adam �ld�rm�ş gibi b�y�k g�n�h olur. Kaza etmekle, bu g�n�h afv olmaz. Yalnız borc �denir. Bu g�n�hı afv ettirmek i�in, tevbe-i nas�h yapmak veya hacc-i mebr�r yapmak l�zımdır. (İbn-i �bid�n).]

Namazda Kur'an-ı kerimi s�nnet olan miktarda okumalıdır. R�k�'de ve secdelerde hareketsiz durmak, herh�lde l�zımdır. ��nki, farz veya v�cibdir. R�k�'den kalkınca, �yle dik durmalıdır ki, kemikler yerlerine yerleşsin. Bundan sonra, bir miktar, bu şekilde durmak farzdır veya v�cib veya s�nnet demişlerdir. İki secde arasında oturmak da b�yledir. Bunlara herh�lde �ok dikkat etmelidir. R�k�'de ve secdelerde tesb�h en az �� kerredir. �oğu yedi veya onbirdir. İm�m i�in ise, cemaatin h�line g�redir. Kuvvetli bir insanın, sıkıntısı olmadığı zamanlarda, yalnız kılarken, tesb�hleri, en az miktarda s�ylemesi, ne kadar utanacak bir h�ldir. Hi� olmazsa, beş kerre s�ylemelidir. Secdeye yatarken, yere daha yakın �zayı, yere daha evvel koymalıdır. O h�lde, �nce dizler, sonra eller, daha sonra burun, en sonra da alın konur. Dizlerden ve ellerden, evvel� sağlar yere konur. Secdeden kalkarken, yukarıda olan �za evvel kaldırılır. O h�lde, evvel� alın kaldırılmalıdır. Ayakta iken, secde yerine, r�k�'de iken ayaklara, secdede burun ucuna ve otururken iki ellere veya kucağına bakılır. Bu s�ylediğimiz yerlere bakıp da, g�zler etr�fa kaymaz ise, namaz, cem'ıyyetle kılınabilir. Y�ni kalb de, d�nya d�ş�ncelerinden kurtulabilir. Huş�' h�sıl olur. Nitekim, Peygamberimiz b�yle buyurmuştur. El parmaklarını r�k�'de a�mak ve secdede birbirlerine yapıştırmak s�nnettir. Bunlara da dikkat etmelidir. Parmakları a�ık y�hud bitişik bulundurmak sebebsiz, boş şeyler değildir. İsl�miyyetin sahibi [y�ni Peygamberimiz] faydalarını d�ş�nerek b�yle yapmıştır. Bizler i�in, isl�miyetin sahibine uymak kadar b�y�k bir fayda yoktur “aleyhissalev�t� vessel�m”. Bu s�ylediklerimiz, fıkh kitaplarında bildirilen şeyleri yapmaya teşv�ktir, heveslendirmektir. Allah� te�l�, bize ve size isl�miyetin g�sterdiği s�lih işleri yapmak nasip etsin! Peygamberlerin seyyidi, efendisi, en iyisi, en �st�n� hurmeti i�in “aleyhi ve aleyhim ve al� �li k�llin minessalev�ti efdal�h� ve minettesl�m�ti ekmel�h�”, bu d��mızı kab�l buyursun! �m�n. �manı tash�h ettikten sonra, eğer namazın faydasını ve ona mahs�s �st�nl�kleri anlamak isterseniz, �� mekt�bu okuyunuz! Bunlardan birini oğlum Muhammed S�dıka, ikincisini m�r Muhammed Nu'm�na, ��nc�s�n� T�cedd�n hazretlerine yazmıştım. [Bunlar, (Mekt�b�t)ın birinci cildinde 260, 261 ve 263. c� mekt�blardır.

İnsanın y�kselmesini, saadet-i ebediyyeye kavuşmasını, bir tayy�renin u�masına benzetirsek, �tikat ile amel, y�ni �man ile ib�det, bunun g�vdesi ve motorları gibidir. Tesavvuf yolunda ilerlemek de, bunun enerji maddesi, y�ni benzini demektir. Maksada ulaşmak i�in, tayy�re elde edilir. Y�ni, �man ve ib�det kazanılır. Harekete ge�mek i�in, kuvvet maddesi y�ni tesavvuf yolunda ilerlemek l�zımdır.]

Tesavvuf, ehl-i s�nnet �tikatından ve isl�miyetin emrlerinden başka şeylere kavuşmak i�in değildir. Ehl-i s�nnet �tikatının yak�n� ve vicd�n� olması, y�ni sağlamlaşması, ş�bhe getiren te's�rlerle sarsılmaması i�indir. Akıl ile, del�l ile kuvvetlendirilen �man, b�yle sağlam olamaz. Ra'd s�resi otuzuncu �yetinde me�len, (Kalblere �manın sinmesi, yerleşmesi ancak ve yalnız zikr ile olur) buyuruldu. Tesavvufun ikinci gayesi, ib�detlerde kolaylık, lezzet h�sıl olması, nefs-i emm�reden doğan tenbelliklerin, sıkıntıların giderilmesidir. Şunu da iyi anlamalı ki, tesavvufa sarılmak, herkesin bilmediklerini g�rmek, gaybden haber vermek, n�rları, ruhları ve kıymetli r�'y�lar g�rmek i�in değildir. Bunların hepsi, boş ve faydasız şeylerdir. Her zaman g�r�len zıy�nın, �eşidli renklerin ve tab�'atteki g�zelliklerin ne kusurları vardır ki, insan bunları bırakıp da, başka şeyler g�rmek i�in, bir�ok sıkıntılara katlansın. ��nki bu zıy� da, o n�rlar da, bu g�zel şekller de, o şeyler de hepsi, Allah� te�l�nın yarattığı şeylerdir ve hepsi Onun varlığını ve kudretinin sonsuzluğunu g�steren ş�hitlerdir.

Tesavvuf yolu �oktur. Bunların i�inde en l�z�mlusu ve en uygunu s�nnete yapışan ve bid'atlerden ka�an b�y�klerimizin yoludur. Bu b�y�kler, her s�zlerinde ve her hareketlerinde, s�nnete uyup da, kendilerinde hi�bir keşf, ker�met, h�l, g�r�ş ve bilişler h�sıl olmaz ise, hi� �z�lmezler. Fakat bunların hepsi h�sıl olup da, s�nnete uymakta gevşek davranırlarsa, bunları hi� beğenmezler. İşte bunun i�indir ki, bunların yolunda sim�' ve raks, [y�ni m�sik� ve dans gibi şeyler] yasaktır. B�yle şeylerden h�sıl olacak lezzet ve h�llere kıymet vermemişlerdir. Hatt�, y�ksek sesle zikr etmeğe bid'at demişler. Bundan h�sıl olan şeylere d�n�p bakmamışlardır. Birg�n b�y�k �st�dımın huzurunda, sofrada hizmet ediyordum. Kendilerini sevenlerden, şeyh Kem�l yemeğe başlarken, huzurlarında y�ksek sesle Besmele �ekti. Bu h�l, kendilerine �ok tadsız gelip şiddetle men ettiler ve (Bir daha, bizimle ber�ber yemekte bulunmamasını ona s�yleyiniz!) dediler. �st�dım hazretlerinden duymuştum ki, h�ce Muhammed Beh�edd�n-i Buh�r�, Buh�r� �limlerini toplayıp, �st�dı, seyyid Em�r Gil�l hazretlerinin evine g�t�rd�. Y�ksek sesle zikr etmek bid'attir, bundan vazge�iniz dediler. Seyyid hazretleri de, doğru s�z�, her nerede olursa olsun, anlayıp seve seve aldıkları i�in kab�l buyurup, artık yapmayız dediler. [Cel�ledd�n-i R�m� da, zikrin kalb ile, sessiz olacağını (Mesnev�)de yazmaktadır.] Bu yolun b�y�kleri, zikrin bile y�ksek sesle yapılmasını bu derece men edince, sim�' ve raks, coşmak, zıplamak, na'ra atmak gibi şeylere, bağırmaya ne demezler?

Bu fakire g�re isl�miyetin izn vermediği şeylerin, h�sıl edeceği b�t�n h�ller, zevkler, hep istidr�cdır. Z�r�, k�firlerde ve f�sıklarda da b�yle h�ller h�sıl olmakta ve bu k�in�t aynasında, onlar da, tevh�d, keşf gibi şeyler �ğrenmekte, i�lerine doğmaktadır. Eski Yun�n felesoflarından ve Hindist�ndaki c�kiyye [Berehmen d�nindeki derv�ş] ve Berehmen papaslarında da, bu h�ller g�r�lmektedir. H�llerin doğru olmasına al�met, isl�miyete uygun olmaları ve haram şeylerden h�sıl olmamalarıdır. Sim� [m�sik�] ve raks [dans], lehv ve la'bdır, y�ni oyundur. Lokm�n s�resi altıncı �yetinde, (Lehv-el-hadis) tegann� ile okumağı yasak etmek i�in indi. Abd�llah ibni Abb�sın talebesinden olan, imam-ı M�c�hid, T�bi�nin b�y�klerindendir. Bu �yet-i kerimenin, tegann�yi yasak ettiğini bildirdi. (Med�rik tefs�ri)nde, [ve b�y�k �lim Sen�ullah-i P�n� P�t� hazretlerinin on cild olan (Tefs�r-i Mazhar�)sinde], (Lehv-el-hadis) musik� demektir diyor. Abd�llah ibni Abb�s ve Abd�llah ibni Mes'�d , bu �yet-i kerimenin, tegann�yi yasak ettiğine yemin etmiştir. İm�m-ı M�c�hid, Furkan s�resi, yetmişikinci �yetinin me�l-i şerifinin, (G�n�hları afv ve magfiret edilecek olanlardan biri, tegann�, şarkı okunan yerlerde bulunmıyanlardır) olduğunu bildirdi. �tikatta mezhebimizin imamı olan, Eb� Mens�r-i M�-T�r�d�nin, (Zamanımızdaki, tegann� ile okuyan h�fızların, nağmelerini işiterek, Kur'an-ı kerimi ne g�zel okudun diyen kimse, k�fir olur. Karısı boş olur. O zamana kadar, yaptığı ib�detlerinin sevabı gider) dediğini, kitaplar yazmaktadır. Eb� Nasr-ı Debb�s� buyuruyor ki, k�dı Zah�redd�n-i H�rezm� buyurdu ki, (Bir şarkıcıdan veya başka bir yerden tegann� dinliyen veya başka, herhangi bir haram işi g�ren kimse, haram olduğuna inanarak veya inanmıyarak, bunlara, ne g�zel dese, o anda �manı gider. ��nki Allah� te�l�nın emrine ehemmiyyet vermemiş olur. İsl�miyyete kıymet vermiyen kimsenin, k�fir olacağını, b�t�n m�ctehidler, s�zbirliği ile bildirmiştir. B�yle kimselerin ib�detleri kab�l olunmaz. �nce kazanmış olduğu sevaplar yok edilir. B�yle felaketten Allah� te�l�ya sığınırız!).

M�sik�nin haram olduğunu bildiren, �yet-i kerime ve hadis-i şerifler ve fıkh �limlerinin yazıları o kadar �oktur ki, saymak g��d�r. Tegann�nin c�iz olduğunu g�steren, mens�h bir hadis veya bir fetv� g�r�l�rse, ehemmiyyet vermemelidir. ��nki hi�bir �lim, hi�bir zamanda, tegann�nin mub�h olduğuna fetv� vermemiş, raks [dans] etmeğe izn verilmemiştir. İm�m-ı Zıy�edd�n-i Ş�m� , (M�ltekıt) adındaki kitabında b�yle bildirmektedir.

Tesavvufcuların birşeyi yapıp yapmaması, hel�l veya haram olmasını g�stermez. Onlara bakılmaz. Yaptıklarına da birşey demeyiz. M�zur g�r�r�z. Onların h�lini, Allah� te�l� bilir ve bildiği gibi karşılar. Birşeyin hel�l veya haram olduğunu anlamak i�in, imam-ı a'zam Eb� Han�fenin, imam-ı Eb� Y�s�f Ens�r�nin ve imam-ı Muhammed Şeyb�n�nin s�zlerine bakılır. Eb� Bekr-i Şibl� ve Eb�l-H�seyn-i N�r� ve C�neyd-i Bağd�d� gibi, tesavvuf b�y�klerinin yapıp yapmadıklarına bakılmaz. [Fakat, bunların isl�miyetten verdikleri haberler �ok doğrudur. Bildirdiklerinin hepsine inanmak ve uymak l�zımdır.] İsl�miyyetten ve tar�katten haberi olmıyan, ham sofular, p�rimiz b�yle yaptı diye, beh�ne ederek, hayhuy etmeği, tegann� ve dans etmeği, din ve ib�det h�line sokmuşlar. Bunlarla sevap kazanıyoruz sanmışlar. En'�m s�resinin yetmişinci ve A'r�f s�resinin ellinci �yetinde me�len, (Ey sevgili Peygamberim! Dinlerini, ib�detlerini, [şarkı ile, m�sik� ile] oyun ve eğlence h�line sokanlardan uzak ol! Onlar Cehenneme gideceklerdir) buyurulmuştur.

Yukarıda bildirilenlerden anlaşılıyor ki, haram olduğu kat'� olan işleri, beğenen k�fir olur. M�sl�man değildir, m�rted olmuştur. [H�lbuki haramları, tatlı gelse dah�, �irkin bilerek, �z�lerek yapanlar k�fir olmaz.] O h�lde, d�ş�nmeli ki, haramlara kıymet verenlerin ve bunları ib�det bilenlerin h�li ne oluyor? Cen�b-ı Hakka sonsuz hamd ve ş�kr olsun ki, bizi yetiştiren b�y�klerimiz, bu pisliğe bulaşmadı. Kendilerine uyarak, bu şen�' şeyleri yapmaktan bizleri kurtardılar. İşittiğime g�re, b�y�k �st�dımın kıymetli oğulları, tegann�ye tutulmuş. Cuma geceleri toplanıp, il�h�ler, kas�deler okumağı �det edinmiş. Orada bulunan tanıdıklarımızın �oğu da, bunlara uyup, geliyormuş. Bunu duyunca �ok, hem de pek�ok hayret ettim. Başkalarının talebesi, kendi �st�dlarının yaptığını beh�ne ederek, onlar da yapıyor. İsl�miyyetin yasak ettiğini, p�rlerinin yapması ile �rtbas ediyorlar. Hakları olmamakla ber�ber, kendilerine p�rlerini siper ediyorlar. H�lbuki, bizim arkadaşlarımız, bu kabahatlerine acaba neyi beh�ne edebilecekler? Hem isl�miyet haram etmiş, hem de b�y�klerimiz ka�ınmıştır. Bu işi, isl�miyet de, tesavvuf da beğenmiyor. İsl�miyyet men etmeseydi bile, yalnız b�y�klerimizin yolunda bulunmıyan şeyleri yapmak, ne kadar �ok şen�' olurdu? Ayrıca, isl�miyet de haram ettiğinden, şen�'atin b�y�kl�ğ�n� d�ş�nmelidir. Hepinize sel�m ederim.

[İm�m-ı Rabb�n� hazretleri, ��nc� cildin yetmişikinci mekt�bunda, h�ce H�s�medd�n Ahmede buyuruyor ki:

(Kur'an-ı kerimi, kas�deleri ve mevlidi g�zel sesle okumak c�izdir. Haram olan, nağme yapmak, y�ni sesi m�sik� perdelerine uydurmaktır ki, harfler değişmekte, man� bozulmaktadır. Bunları, nağme yapmadan ve Allah rızası i�in okumak şartı ile, g�zel sesle okumak c�izdir. Fakat, dinlerini kayırmıyanlar, bu şartları g�zetmiyeceklerinden, buna da m�s�'ade etmemek, bu fakire daha uygun geliyor). Kadın, erkek, bir arada olmamak da l�zımdır].

geri mektubat ileri